Decyzja o eutanazji ukochanego pupila wiąże się nie tylko z trudnymi emocjami, ale również pewnymi dylematami. Jednym z nich jest obecność podczas eutanazji – zarówno nasza, jak i pozostałych zwierząt. Czy obecność innych zwierząt w czasie tej procedury jest wskazana? Czy zwierzęta przeżywają stratę towarzysza? Odpowiedzi na te pytania poszukujemy w ramach projektu Akademia Esthima.
Decyzja o pożegnaniu
W przypadku postępującej choroby zwierzęcia powinniśmy zachować czujność co do jego dobrostanu, aby w porę zaobserwować niepokojące objawy. Decyzja o eutanazji wiąże się ze skróceniem cierpienia, wynikającego z przewlekłego bólu i braku możliwości terapii pacjenta. Choć jej podjęcie może być wysoce obciążające dla opiekunów zwierząt, wynika z przesłanek medycznych. To często najlepsze, co można zrobić dla zwierzęcia, które cierpi.
Sprawdź: Dlaczego strata zwierzęcia jest tak bolesna?
Jak przebiega eutanazja
Procedura eutanazji zwierzęcia rozpoczyna się od podania przez lekarza weterynarii premedykacji w celu uspokojenia zwierzęcia, a następnie podania dożylnie leku z grupy barbituranów w dawce hamującej czynność mózgu i powodującej zahamowanie procesów życiowych. Eutanazja odbywa się w sposób minimalizujący strach i dyskomfort zwierzęcia, ze zniesieniem odczuwania bólu oraz świadomości.
Sprawdź: Eutanazja zwierząt – jak przebiega i czy boli?
Przeżywanie straty przez zwierzęta
Dla opiekunów żałoba po stracie zwierzęcia może być naturalnym następstwem pożegnania pupila. Wiele dotychczasowych badań naukowych na temat żałoby po stracie zwierzęcia dotyczyło właśnie ludzi, a niewiele z nich zajmowało się innymi zwierzętami. Jak donoszą publikacje z ostatnich lat: zwierzęta również odczuwają emocje i przeżywają żałobę po stracie towarzysza.
Przykłady przeżywania straty członka stada najczęściej pojawiały się w przekazach na temat słoni, szympansów, wilków czy kruków. W 2022 roku badacze z uniwersytetów w Padwie i Mediolanie udowodnili, że psy po śmierci innych psów przeżywają smutek, co może się wiązać również ze stanem emocjonalnym opiekuna. Jennifer Vonk i Brittany Greene, dwie amerykańskie badaczki z Uniwersytetu Oakland, w artykule opublikowanym w czasopiśmie „Applied Animal Behaviour Science” w sierpniu 2024 roku dowiodły, że proces żałoby występuje u kotów i dotyczy straty międzygatunkowej. Pewne jest, że zwierzęta przeżywać stratę mogą równocześnie z nami.
Jak żałobę przeżywają koty?
Naukowczynie z Uniwersytetu Oakland w Michigan przeprowadziły badania ankietowe dotyczące zachowania kotów po śmierci innego kota lub psa wśród czterystu dwunastu opiekunów zwierząt. Udowodniły, że koty, które straciły towarzysza, często oceniano jako smutne. Po śmierci innego zwierzęcia domowego koty mniej spały, mniej jadły i stały się mniej chętne do zabawy. Poszukiwały większej uwagi ze strony opiekunów i innych zwierząt domowych, chowały się, spędzały więcej czasu w samotności oraz na pozornym poszukiwaniu towarzysza, który odszedł.
„Najbardziej przekonujące wydaje się to, że zgłaszane zmiany w zachowaniach kotów były zgodne z tym, czego oczekiwalibyśmy po żałobie” – stwierdziła Jennifer Vonk, która przyznała, że im dłużej kot mieszkał ze zmarłym zwierzęciem, tym częściej opiekunowie informowali o zmianie jego zachowania po śmierci zwierzęcia. Na przeżywanie żałoby nie miało jednak wpływu to, czy kot był obecny przy śmierci drugiego zwierzaka, ani liczba zwierząt w domu.
Ograniczeniami w badaniach są możliwości projektowania przez opiekunów własnych przeżyć i smutku na żyjące koty – ci, którzy odczuwali większy smutek, to samo zauważali u swoich kotów. Badaczki przyznają, że konieczne są dalsze badania związane z tym odkryciem.
Jak żałobę przeżywają psy?
Zgodnie z dotychczasowymi badaniami psy udomowione wykazują negatywne zmiany behawioralne po stracie osobnika tego samego gatunku. Badania doktor nauk weterynaryjnych Stefanii Uccheddu wykazały, że psy po stracie okazywały się mniej chętne do jedzenia i zabawy, jednocześnie stając się bardziej lękliwe, wokalizujące i poszukujące uwagi opiekunów. Czynnikami wpływającymi na zmiany w zachowaniu były między innymi: wspólne spożywanie pokarmu, charakter relacji osobników tego samego gatunku (przyjacielski lub rodzicielski) oraz reakcja opiekuna na stratę zwierzęcia towarzyszącego, w postaci smutku lub złości. W badaniach uwzględniono ponad czterystu opiekunów zwierząt, mających co najmniej dwa psy, z których jeden zmarł, gdy drugi jeszcze żył. 86 procent badanych zaobserwowało negatywne zmiany w zachowaniu swoich psów po śmierci drugiego psiaka.
Psie i kocie emocje?
W badaniach z 2016 roku opiekunowie psów i kotów zauważali zmiany w zachowaniach obu gatunków: intensywniejsze poszukiwanie uwagi opiekunów oraz więcej czasu spędzanego w „ulubionym miejscu” zmarłego zwierzęcia towarzyszącego. U psów opisywano wolniejsze przyjmowanie mniejszych ilości pokarmu, a u kotów częstszą i wyraźniejszą wokalizację. Zmiany w zachowaniach zwierząt zgłaszano do pół roku od straty towarzysza.
Czy zwierzęta powinny być obecne podczas eutanazji?
Decyzja o towarzyszeniu zwierzęciu podczas eutanazji przez jego opiekunów jest bardzo indywidualna i zależna od wielu czynników. O tym, czy w gabinecie powinny być obecne również pozostałe zwierzęta, warto zdecydować wspólnie z lekarzem lub lekarką weterynarii.
Behawiorystka zwierząt, doktor Kate Mornement, przyznaje, że wady i zalety obecności innych zwierząt w czasie eutanazji pupila zależą od charakteru zwierząt. Specjalistka tłumaczy, że w przypadku niektórych psów przywiązanych do odchodzącego towarzysza obecność może być pomocna lub traumatyzująca. Ostrzega również, że zwierzęta mogą wykształcić negatywne skojarzenia z kliniką weterynaryjną.
Lekarka weterynarii i behawiorystka, Francesca Riccomini, przyznaje, że w przypadku niektórych zwierząt przeżywanie straty może być powikłane. Zauważa, że zgłoszenia dotyczące problemów behawioralnych po stracie zwierzęcia pochodzą często od opiekunów, w których domach przebywały niespokrewnione ze sobą zwierzęta.
Prawo do pożegnania
„Z naszego doświadczenia wynika, że innym zwierzętom domowym należy dać możliwość pożegnania się, o ile nie zakłócają spokoju chorego zwierzęcia lub działań lekarskich. W rzeczywistości psom i kotom zdarza się przeszukiwanie domu przez kilka dni po stracie, jeśli nie miały okazji uczestniczyć w pożegnaniu towarzysza” – tłumaczą pracownicy amerykańskiego hospicjum dla zwierząt Lap of Love. Podkreślają, że zwierzęta mogą być przygnębione po stracie, ale wydaje się, że dzięki zobaczeniu i powąchaniu ciała swojego przyjaciela mogą łatwiej przyjąć to, że jego życie dobiegło końca. Jedne zwierzęta mogą być zainteresowane sytuacją, a inne sprawiać wrażenie ignorujących zmarłe zwierzę. Warto zwracać uwagę na ich zachowanie i upewnić się, zaakceptowały stratę.
Doktor Dani McVety, dyrektor zarządzająca Lap of Love, twierdzi, że zwierzęta nie powinny być zmuszane do pożegnania swojego kompana i mają prawo zrobić to tylko jeśli tego chcą. „Pozwólmy im po prostu być blisko i przeżywać żałobę na swój sposób” – dodaje.
Zalety i wady obecności zwierząt podczas eutanazji
Wśród zalet towarzystwa innych zwierząt podczas eutanazji wyróżnić można zmniejszenie osamotnienia i poczucie wsparcia, mogące wpływać na obniżenie niepokoju odczuwanego przez chore zwierzę. Pozwalając innym zwierzętom być świadkami eutanazji (lub pobyć z ciałem pupila po przeprowadzonej procedurze), dajemy im możliwość zrozumienia i akceptacji straty przyjaciela oraz zapobiegnięcia długotrwałej dezorientacji związanej z brakiem towarzysza.
Doświadczenie eutanazji kompana może być jednak dla zwierząt traumatyczne, stresujące i niepokojące. Obecność innych zwierząt w gabinecie może utrudniać przeprowadzenie procedury lekarzowi weterynarii i rozpraszać opiekuna zwierzęcia. Przeszkadzanie w tym procesie może sprawić, że opiekun nie będzie w stanie poświecić odchodzącemu pupilowi należytej uwagi.
Każda decyzja jest indywidualna
Decyzja o obecności zwierząt towarzyszących podczas eutanazji powinna zostać podjęta indywidualnie i po konsultacji z lekarzem weterynarii przeprowadzającym planowaną procedurę. Bardzo istotne jest wzięcie pod uwagę temperamentu i charakteru zwierząt, ich wrażliwości oraz reakcji na sytuacje stresujące. Równie ważne są preferencje opiekunów zwierząt.
W sytuacjach, w których obecność innych czworonogów jest niewskazana, należy wesprzeć żyjące zwierzę w akceptacji straty. Z kliniki można przynieść kocyk i smycz zmarłego zwierzęcia i stworzyć miejsce, w którym inne czworonogi będą mogły je powąchać i przy nich pobyć.
Żałoba u zwierząt
W okresie żałoby u zwierząt warto monitorować ich samopoczucie, nie zmieniać znanego im rytmu dnia i nie zalewać ich nagłym nadmiarem czułości. W tym czasie dobrze jest pozwolić im na przepracowanie utraconej relacji. Często kilka zwierząt żyjących razem łączy wyjątkowa więź, a po śmierci jednego z nich, inne stają się na jakiś czas „chwiejne emocjonalnie”. Jeśli okres ten się przedłuża, wskazana jest konsultacja z lekarzem weterynarii i behawiorystą zwierząt. Pogodzenie się ze stratą zawsze wymaga czasu.
Sprawdź: Jak pomóc zwierzęciu które straciło czworonożnego przyjaciela
Bibliografia (dostęp z dnia 10.08.2024):
- Uccheddu, S., Ronconi, L., Albertini, M. et al. Domestic dogs (Canis familiaris) grieve over the loss of a conspecific. Sci Rep 12, 1920 (2022).
- B. Greene, J. Vonk,, Is companion animal loss cat-astrophic? Responses of domestic cats to the loss of another companion animal, Applied Animal Behaviour Science, 2024.
- Bishop G, Cooney K, Cox S, Downing R, Mitchener K, Shanan A, Soares N, Stevens B, Wynn T. 2016 AAHA/IAAHPC End-of-Life Care Guidelines. J Am Anim Hosp Assoc. 2016 Nov/Dec;52(6):341-356.
- Cooney KA, Kogan LR, Brooks SL, Ellis CA. Pet Owners’ Expectations for Pet End-of-Life Support and After-Death Body Care: Exploration and Practical Applications. Top Companion Anim Med. 2021 Jun;43:100503.
- Madeleine Spencer, Dogs may benefit from being present when canine companions are put down, animal experts say https://www.abc.net.au/news/2023-12-16/should-dogs-watch-their-companions-be-euthanased/103191400
- Francesca Riccomini, Euthanasia: should pets be present?, Improve International, 1.10.2009, https://www.veterinary-practice.com/article/euthanasia-should-pets-be-present
- Pet Loss, American Veterinary Medical Association
- Lap of Love, Frequently Asked Questions, https://www.lapoflove.com/faq
Should Other Pets Be Present During the Euthanasia?, MMVHS, https://mmvhs.ca/blog/should-other-pets-be-present-during-the-euthanasia/
