Każdy kochający opiekun marzy, żeby jego futrzasty senior dalej witał go w drzwiach merdając ogonem, błogo mruczał głaskany na kolanach oraz tulił się do niego okazując przywiązanie. Okres starości psa oraz kota może być pełen pięknych momentów, jeżeli właściciel odpowiednio się do tego okresu przygotuje.
Jak starzeją się psy i koty?
Starzenie się jest naturalnym procesem zachodzącym w organizmie zwierzęcia od dorosłości do jego śmierci. Należy pamiętać, że nasi futrzaści przyjaciele żyją krócej od ludzi, co zapisane jest w ich genach. Średnia długość życia kota to 14-17 lat, natomiast psa mocno zależy od jego rasy. Psy ras olbrzymich starzeją się szybciej, natomiast rasy mniejsze później. Przyjmuje się, że średnia długość życia psów ras olbrzymich to 8-10 lat, natomiast ras miniaturowych 12-16 lat.
Średnia długość to statystyka. Koci rekordzista dożył 36 lat, natomiast psi 29 lat. Oczywiście są to wyjątki, ale odpowiednio dbając o naszych przyjaciół jesteśmy w stanie poprawić ich kondycję i stworzyć odpowiednie warunki, żeby szczęśliwie żyli z nami jak najdłużej. Starszy pies oraz kot potrzebują specjalnej troski o ich zdrowie ze strony swojego opiekuna, regularnych wizyt u lekarza weterynarii, a także przystosowania domu do jego potrzeb oraz modyfikacji codziennych aktywności.
Przyjmuje się, że okres starości to ostatnie 25% życia organizmu. Nie jest zatem łatwe, żeby dokładnie określić moment, kiedy zwierzę wchodzi w etap starości. Etap dorosłości płynnie przechodzi w etap starości. Jednak odpowiednie założenia należy poczynić, żeby móc określić od którego momentu nasz zwierzak określany jest jako senior i wymaga odpowiedniej opieki. Przyjmuje się, że kot wkracza w okres starości, gdy osiągnie dziesiąty rok życia, co umownie porównuje się do 61 lat ludzkiego życia. Pies wchodzi w okres starości między 7 a 10 rokiem życia, mając w przeliczeniu na wiek ludzki około 60 lat.
Jak już zostało wspomniane, psy ras olbrzymich starzeją się wcześniej, natomiast rasy mniejsze później. W organizmie starszego zwierzęcia zachodzą liczne zmiany, o których należy pamiętać, żeby móc troskliwie i czujnie się nim opiekować. Starszy pies oraz kot potrzebują specjalnej troski o ich zdrowie ze strony swojego opiekuna, regularnych wizyt u lekarza weterynarii, a także przystosowania domu do jego potrzeb oraz modyfikacji codziennych aktywności. To właściciel mieszkający ze zwierzęciem jest w stanie wychwycić pierwsze symptomy choroby, poprzez odpowiednie żywienie wpłynąć na jakość życia swojego czworonoga a dbając o regularną profilaktykę oraz kontrolę u lekarza weterynarii, uchronić go przed niebezpiecznymi konsekwencjami chorób. Jakie zatem zmiany zachodzą w organizmie naszych starszych pupili, co jako właściciele powinniśmy o nich wiedzieć i jak odpowiednio reagować i się tymi problemami zaopiekować?
W starszym organizmie tracą elastyczność mięśnie, kości oraz chrząstki a układ ruchu jest narażony na procesy zwyrodnieniowe. Choroba zwyrodnieniowa stawów to bardzo częsty problem występujący u starszych psów oraz kotów. U psów problem początkowo objawia się trudnościami we wstawaniu oraz niechęcią do ruchu i utykaniem po jego zapoczątkowaniu a następnie lekką poprawą po rozgrzaniu stawów. Wraz z postępowaniem choroby chód zwierzęcia staje się sztywny, nie jest ono w stanie pokonywać przeszkód takich jak schody, zejścia i podejścia oraz może popiskiwać podczas ruchu. Pies w zaawansowanym stadium choroby może całkowicie odmawiać ruchu, tracić apetyt oraz wylizywać okolice stawów. Są to objawy świadczące o silnej bolesności i toczącym się procesie zapalnym stawów. W leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów podaje się zwierzęciu suplementy wzmacniające stawy i redukujące stan zapalny, przeprowadza się kurację lekami przeciwzapalnymi i przeciwbólowymi. Czasami problem wymaga interwencji ortopedycznej z zastosowaniem komórek macierzystych czy kwasu hialuronowego podawanych dostawowo lub zabiegu chirurgicznego jak to ma miejsce w przypadku choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa.
Kiedy iść do weterynarza?
Jeśli zauważysz niepokojące objawy u swojego psa, udaj się do swojego lekarza weterynarii, który zbada Twojego pupila, dobierze odpowiednie suplementy oraz leczenie. Ty sam również jesteś w stanie pomóc swojemu starszemu psu w domu oraz podczas spacerów. Miej świadomość, że ruch mimo choroby zwyrodnieniowej Twojego psa jest ważnym elementem pozwalającym zachować jego kondycję fizyczną oraz psychiczną. Jeśli Twój pies był przyzwyczajony odpoczywać na kanapie, łóżku czy fotelu, zainstaluj odpowiednie rampy ułatwiające mu wejście na mebel. Dopasuj długość spacerów do możliwości Twojego przyjaciela. Unikaj na spacerze pokonywania schodów, robienia wskoków i zeskoków. Jeśli choroba jest bardzo zaawansowana zakup uprzęży rehabilitacyjnej to dobre rozwiązanie, aby pomóc Twojemu psu w podnoszeniu się oraz spacerowaniu na dworze. Również jeżeli masz taką możliwość, zapisz swojego psa na rehabilitację, lub w ciepłych miesiącach sam pracuj z nim w wodzie – pozwól mu pływać pod Twoją kontrolą. Ruch w wodzie jest jednym z najzdrowszych dla stawów Twojego psa.
Choroba zwyrodnieniowa stawów również dotyczy kotów. Nasi koci, starsi przyjaciele ze względu na swój skryty charakter nie manifestują tak wyraźnie jak psy objawów choroby. To, co możesz zauważyć u swojego kota, to niechęć do wskakiwania na swoje ulubione miejsca jak szafa czy regał, oraz zmiana sposobu zeskakiwania – wieloetapowa lub długie czajenie się do zeskoku. Skonsultuj się ze swoim lekarzem weterynarii, który dobierze Twojemu kotu odpowiednie suplementy wzmacniające stawy oraz jeśli to konieczne leczenie. W domu natomiast ułatw funkcjonowanie swojemu kociemu przyjacielowi. Zainstaluj konstrukcje ułatwiające starszemu kotu dostanie się do swoich ulubionych miejsc. Zamontuj pochylnię, po której kot z łatwością dostanie się na parapet z widokiem na relaksującą go naturę. Przyczep do ściany półki na wzór schodków, tak aby Twój kot łatwo mógł dostać się na szafę.
W starszym wieku zmiany starcze dotyczą również układu nerwowego, w tym mózgu oraz narządów zmysłów. Zmiany starcze w obrębie mózgowia, czyli centrum dowodzenia organizmu, prowadzą do spowolnienia procesów myślowych oraz spowolnienia ruchowego organizmu. Można powiedzieć, że nasz starszy przyjaciel potrzebuje więcej czasu, żeby wykonać dotychczasowe czynności. Ważne, żebyśmy o tym pamiętali i okazywali mu w tym wyrozumiałość i cierpliwość. Jednak zmiany zwyrodnieniowe w mózgu mogą przybierać na tyle intensywną formę, że są określane demencją starczą. Objawia się ona znacznym upośledzeniem funkcji intelektualnych i ruchowych zwierzęcia: zdezorientowaniem, zaburzeniem rytmu snu i czuwania, zapominaniem o załatwianiu swojej potrzeby na dworze lub w kuwecie, trudnością w rozpoznawaniu osób oraz miejsc, nieuzasadnioną lękliwością lub agresywnością.
Jeśli wydaje Ci się, że Twój starszy zwierzak dziwnie się zachowuje koniecznie udaj się z nim do lekarza weterynarii. W leczeniu zwierzęcia z demencją starczą stosuje się leki usprawniające krążenie w mózgowiu, suplementy korzystnie wpływające na pracę neuronów oraz niekiedy leki psychiatryczne pomagające opanować lękliwość albo agresję. Starsze zwierzęta nierzadko mają problemy ze wzrokiem oraz ze słuchem. Natomiast węch jest zmysłem, który najpóźniej się u nich starzeje. Ważne jest, żeby o tym pamiętać opiekując się starszym psem lub kotem. Witaj się ze swoim starszym psem od strony nosa, tak aby wpierw mógł Cię rozpoznać. Nie głaszcz śpiącego kota, który zaskoczony dotykiem może się przestraszyć lub okazać agresję. Jeśli Twój zwierzak ma poważne problemy ze wzrokiem, unikaj przemeblowań w mieszkaniu. Niewidzący pies lub kot świetnie sobie radzi w znanym mu otoczeniu pamiętając rozkład swojego domu.
Co powinny jeść starsze psy i koty?
Wraz z wiekiem wymogi żywieniowe Twojego zwierzęcia się zmieniają i muszą być dopasowane do jego rasy, poziomu aktywności oraz stanu zdrowia. Psy w okresie starości mają mniejsze zapotrzebowanie na energię, dlatego z wiekiem mogą mieć tendencję do tycia. Starsze koty gorzej trawią tłuszcze oraz białko, a ich dieta powinna być odpowiednio zbilansowana tak aby dostarczyła kociemu seniorowi odpowiednią ilość wysoko strawnego białka, witaminy E, witamin z grupy B, potasu i innych minerałów. Wybieraj karmy komercyjne przeznaczone dla zwierząt starszych i dostosuj ilość podawanego jedzenia wedle zaleceń producenta. Jeżeli przygotowujesz pożywienie w domu pamiętaj o dodatkach mineralno-witaminowych. Jeśli Twój starszy przyjaciel choruje na jakieś schorzenie dobór karmy koniecznie przedyskutuj ze swoim lekarzem weterynarii. Sporym problemem u starszych zwierząt jest nadwaga. Często związana jest ona z niedopasowaniem dawki pokarmowej do zmniejszonej aktywności Twojego zwierzęcia.
Kontroluj masę ciała swojego psa lub kota przy pomocy dziewięciostopniowego systemu oceny kondycji ciała (ang. body condition score, BCS). Spójrz na swojego stojącego czworonoga z góry i z boku oraz delikatnie połóż dłonie na jego żebrach. Prawidłowa kondycja zwierzęcia (pozycja 4 i 5 na skali) charakteryzuje się delikatnie wyczuwalnymi żebrami oraz widocznym wcięciem w talii. Nadmiar tkanki tłuszczowej odkładającej się m.in. pod skórą oraz w jamie brzusznej jest przejawem nadwagi (słabo wyczuwalne żebra oraz gorzej zarysowana talia odpowiadające pozycjom od 6 do 9 na skali). Nadwaga starszego psa lub kota może wynikać, tak jak wspomniałam, z niedopasowania ilości i jakości spożywanego pokarmu, ale również w przypadku psa seniora może być wynikiem poważnych zaburzeń endokrynologicznych (niedoczynności tarczycy lub choroby Cushinga u psów). Pamiętaj, że nadwaga przyczynia się do licznych chorób Twojego psa i kota m.in. cukrzycy, choroby zwyrodnieniowej stawów a także procesów nowotworowych. Wykazano, że psy o idealnej kondycji żyją aż o 15% dłużej niż te z nadwagą.
Również niedowaga u zwierzęcia jest niepokojącym objawem. U starszego psa i kota może świadczyć o niedoborach pokarmowych, problemach z pobieraniem pokarmu np. w związku z chorobą zębów, lub być objawem chorób narządów wewnętrznych i wymaga konsultacji u lekarza weterynarii. Co najmniej raz w miesiącu waż swoje zwierzę i zapisuj jego wagę w kalendarzu. Spadek masy ciała w przeciągu miesiąca o 5% lub więcej w przypadku kota (200 gram u 4-kilogramowego kota) i o 10% lub więcej w przypadku psa (2 kilogramy u 20-kilogramowego psa) lub postępująca utrata masy ciała w czasie kwartału może wskazywać na poważny problem zdrowotny, taki jak schorzenia trzustki, nerek oraz jelit, a w przypadku kotów na nadczynność tarczycy.
Zwracając uwagę na jedzenie oraz picie Twojego starszego zwierzaka, należy podkreślić rangę jaką w jego stanie zdrowia odgrywa uzębienie. Od najmłodszych lat powinniśmy dbać o higienę i profilaktykę jamy ustnej naszego pupila. Nasi zwierzęcy przyjaciele sami nie wyczyszczą sobie zębów po jedzeniu, co sprzyja odkładaniu się płytki oraz kamienia nazębnego oraz zapaleniu dziąseł. Im dłużej przebiega proces, tym problem jest bardziej niebezpieczny dla zdrowia zwierzęcia. Poważne choroby zębów oraz przyzębia powodują ból oraz niechęć do przyjmowania pokarmu. Szczególnie zęby zwierząt starszych wymagają regularnej kontroli u lekarza weterynarii, który może zalecić oczyszczenie zębów z kamienia nazębnego lub usunięcie chorych.
Na co chorują psy i koty?
Starszy organizm wykazuje zmniejszoną sprawność układu immunologicznego, ma mniejszą zdolność do zwalczania zakażeń, czyli starsze psy i koty łatwiej łapią infekcje i dłużej chorują. Dlatego ważne jest, żeby regularnie szczepić swojego pupila przeciwko chorobom zakaźnym u lekarza weterynarii, regularnie podawać zalecone preparaty przeciwko pasożytom jelitowym oraz pasożytom zewnętrznym, w tym kleszczom, które przenoszą niebezpieczne choroby m.in. babeszjozę, anaplazmozę i erlihiozę psów oraz mykoplazmozę hemotropową kotów. Jeśli Twój starszy zwierzak często łapie infekcje warto wspomóc go suplementem z beta-glukanem stymulującym odporność organizmu.
Pamiętaj, że starsze zwierzęta mają mniejszą sprawność układu krążenia oraz zdolność termogenezy, dlatego w okresie jesienno-zimowym wychodząc ze swoim psem, zadbaj o jego komfort termiczny. Jeżeli Twój psi senior ma krótką sierść, zakup specjalnego, psiego ubrania jest dobrym rozwiązaniem. Obecnie bardzo duży nacisk, w kontekście odporności organizmu, kładzie się na mikrobiotę jelitową, czyli ogół mikroorganizmów, które zasiedlają przewód pokarmowy. Mikrobiota jelitowa zabezpiecza przed rozwojem infekcji oraz wpływa korzystnie na funkcjonowanie GALT (ang. gut-associated lymphoid tissue), czyli tkanki limfatycznej występującej w obrębie przewodu pokarmowego. Prawidłowa mikrobiota jelitowa występuje w przewodzie pokarmowym Twojego psiego lub kociego seniora, gdy jest on odpowiednio żywiony. Używaj zatem wysokiej jakości karmy.
Jeśli Twój pupil ma skłonność do biegunek, skonsultuj problem ze swoim lekarzem weterynarii, który zaleci odpowiednią karmę korzystną dla jelit Twojego starszego zwierzaka. Nie dokarmiaj pupila ludzkim jedzeniem, które będąc bombą pełną przypraw, tłuszczu i konserwantów zaburza jego mikrobiotę jelitową. Również nie wprowadzaj nagłych zmian jednego typu karmy na drugą, gdyż jelita nie przyzwyczajone do trawienia nowego pokarmu mogą zareagować biegunką i stanem zapalnym. Dostępne na rynku są również liczne preparaty ze zwierzęcymi, korzystnymi bakteriami jelitowymi, które warto stosować w przypadku narażenia na zaburzenia mikrobioty jelitowej.
Wraz z wiekiem zmniejsza się ilość komórek wydzielniczych narządów wewnętrznych. Pogarsza się praca takich narządów jak nerki, wątroba czy trzustka. Dodatkowo są one bardzo wrażliwe na stany odwodnienia organizmu, co wskazuje na ogromne znaczenie kontroli przyjmowanej wody przez Twojego starszego pupila. Dbaj o stały dostęp swojego zwierzęcia do świeżej wody.
Dziennie Twój pupil powinien wypijać minimalnie 50ml/kg masy ciała wody, co w przypadku 20-kilogramowy psa wynosi litr wody, natomiast u 4-kilogramowego kota stanowi jedną 200-mililitrową szklankę wody. Psy instynktownie pobierają wodę z miski. Jeśli Twój starszy pies cierpi na chorobę zwyrodnieniową stawów i odczuwa dyskomfort podczas schylania głowy i szyi, zainstaluj mu miskę na stojaku. Koty z natury przyzwyczajone są do przyjmowania wody wraz z pokarmem, a wiele kotów niechętnie uzupełnia braki wody z pojemników. Dobrym rozwiązaniem dla Twojego starszego kota jest zwiększenie atrakcyjności wody instalując fontannę wodną lub odkręcając kran z wodą, oraz dolewanie wody do kociego pokarmu. Również zwróć uwagę czy Twój zwierzak nie opija się wodą, czyli przyjmuje około dwa razy więcej wody niż powinien lub nawet więcej. Objaw poliurii i polidypsji, czyli wzmożonego pragnienia oraz częstotliwości oddawania moczu, jest jednym z charakterystycznych objawów, że coś złego dzieje się w organizmie Twojego zwierzaka.
Lista chorób objawiająca się poliurią i polidypsja jest długa i zawiera m.in. niewydolność nerek oraz wątroby, cukrzycę i inne choroby endokrynologiczne oraz część chorób nowotworowych. Psy domagają się wtedy częstszych spacerów, również w nocy, oraz przytrafia im się oddanie dużej ilości moczu w domu. Koty z objawami wielomoczu załatwiają się w miejscach do tego nieprzeznaczonych oraz ich kuweta wymaga częstszego sprzątania.
Jeśli zauważysz, że Twój pies lub kot opija się wodą oraz oddaje dużo moczu, koniecznie udaj się z nim do swojego lekarza weterynarii. Również kontroluj chęć przyjmowania pokarmu przez swojego starszego zwierzaka. Nadmierny i niepohamowany apetyt może być objawem nadczynności tarczycy u kotów lub choroby Cushinga u psów. Natomiast utrata apetytu może świadczyć o chorobie ogólnej lub wynikać z chorób jamy ustnej, w tym złego stanu uzębienia, który jest częstym problemem w starszym wieku.
Czy zwierzę potrzebuje badań profilaktycznych?
Złota zasada mówi, że lepiej zapobiegać niż leczyć. Raz na sześć miesięcy skontroluj stan zdrowia swojego pupila u lekarza weterynarii , który zbada klinicznie Twojego zwierzaka oraz przepisze profilaktyczne badania dodatkowe: ogólne badanie moczu, badanie krwi o profilu geriatrycznym, USG jamy brzusznej oraz badanie echokardiograficzne serca.
Profilaktyczne badanie moczu, krwi i USG jamy brzusznej umożliwiają wykrycie schorzeń narządów wewnętrznych w początkowym stadium, wdrożyć odpowiednie leczenie i zapobiec rozwojowi choroby. Regularne wizyty ze zwierzęcym seniorem u kardiologa weterynaryjnego pozwolą zatroszczyć się o jego układ sercowo-naczyniowy, którego praca wraz z wiekiem ulega pogorszeniu. Szczególną czujność w profilaktycznych badaniach należy zachować w przypadku kotów, które długo potrafią kamuflować chorobę, a gdy staje się ona zauważalna dla właściciela, może być już za późno, aby opanować jej skutki.
Opieka nad starszym zwierzęciem to przede wszystkim czujność i cierpliwość, mądrość oraz włożone serce właściciela. Pamiętając o postępujących zmianach zachodzących w organizmie swojego pupila, dbając o regularne kontrole jego stanu zdrowia oraz profilaktykę, jesteś w stanie przedłużyć mu życie w komforcie i radości. Pamiętając o trudnościach wieku starczego, z którymi boryka się Twój ukochany zwierzak, okazując mu cierpliwość, wyrozumiałość oraz troskę możesz wspólnie z nim, jeszcze długo maszerować na spacerach, oglądać przez okno zachwycający świat oraz bawić się miarę jego możliwości np. chowając mu ulubione przysmaki. Dbajmy, okazujmy cierpliwość oraz troskę naszym starszym przyjaciołom. Niech nam merdają ogonami i mruczą jak najdłużej.
Autor: lekarz weterynarii Anna Wojtalewicz, Katedra Chorób Małych Zwierząt z Kliniką, SGGW w Warszawie
Bibliografia:
- Cervantes Sala S.,Geriatria psów i kotów, Edra Urban & Partner, Wrocław, 2017.
- Creevy K. E., Grady J., Little S. E., Moore G. E., Groetzinger Strickler B., Thompson S., Webb J. A. 2019 AAHA Canine Life Stage Guidelines, „Journal of the American Animal Hospital Association” 55(6)/2019, s. 267-290.
- Elices Minguez R., Otyłość u psów i kotów, Edra Urban & Partner, Wrocław, 2020.
- Hoskins J. D., Geriatria i gerontologia psów I kotów, Galaktyka, Łódź, 2006.
- Quimby J, Gowland S, Carney HC, DePorter T, Plummer P, Westropp J. 2021 AAHA/AAFP Feline Life Stage Guidelines, „Journal of Feline Medicine and Surgery” 23(3)/2021, s. 211-233.
