Kiedy kogoś tracimy, towarzyszy nam cała gama trudnych uczuć. Nie ma ani dobrego, ani złego sposobu na przeżycie straty, każdy może mierzyć się z nią na swój sposób. W okresie żałoby odczuwane są często smutek, żal i przygnębienie. Jak wspierać tych, którzy cierpią po śmierci zwierzęcia? Na to pytanie odpowiadamy w ramach Akademii Esthima.
Okres żałoby może oddziaływać na ludzi na różne sposoby. Wśród reakcji na stratę National Health Service wyróżnia: szok i odrętwienie (szczególnie w początkowym stadium), przytłaczający smutek z dużą ilością płaczu, zmęczenie lub wyczerpanie, złość (wobec tego, kto odszedł) czy poczucie winy. Nie muszą one towarzyszyć człowiekowi cały czas, mogą pojawiać się niespodziewanie i być wyjątkowo silne. Nie zawsze łatwo jest rozpoznać, kiedy żałoba jest powodem, dla którego zachowujemy się lub czujemy inaczej niż zazwyczaj.
Żałoba to proces, który zazwyczaj przebiega w sposób falowy, ze zmiennie nasilonym konfrontowaniem się ze stratą. Wiążą się z nim okresowe wahania w nasileniu doznawanego cierpienia emocjonalnego i psychicznego, wpływające na trudności w funkcjonowaniu.
Głęboki kryzys emocjonalny uruchamia różne psychologiczne zjawiska, obejmujące między innymi procesy radzenia sobie ze stresem, mające zazwyczaj charakter adaptacyjny i pomagające dostosować się do nowej, trudnej rzeczywistości. Jak wyjaśnia specjalista psychiatrii lek. Paweł Brudkiewicz: „Ludzie jednak różnią się odpornością na stres, zasobami psychologicznymi i sposobami reagowania na trudne sytuacje, zatem czasami reakcje żałoby mogą przybierać charakter dysfunkcjonalny i zaburzający adaptację”. Jak wspierać tych, którzy cierpią po śmierci zwierzęcia?
Przeczytaj także: Jak wspierać dziecko po śmierci zwierzęcia?
Rodzaje żałoby
„Żałoba spowodowana utratą bliskiej osoby jest stanem, który u każdego przebiega inaczej, a jej obraz oprócz licznych czynników psychologicznych w istotny sposób zależy od wpływów kulturowych. Wśród wzorców radzenia sobie z utratą mogą się pojawić zarówno mechanizmy funkcjonalne (pozwalające zaakceptować utratę i zaadoptować się do dalszego życia), jak i dysfunkcjonalne (np. idealizowanie zmarłego czy wręcz odwrotnie – unikanie myśli i uczuć związanych z utraconym towarzyszem).”
Wśród rodzajów żałoby wyróżniamy jej podstawową formę, żałobę niepowikłaną, w przypadku której przechodzące ją osoby potrzebują pomocy i wsparcia ze strony bliskich, przyjaciół czy grup wsparcia. Powikłana żałoba występuje u około 10% osób dotkniętych utratą. Wynika z niepowodzenia przejścia żałoby ostrej (nasilony smutek) w zintegrowaną (adaptacja do braku). Może wymagać doraźnego leczenia (na przykład bezsenności) czy w nasilonych sytuacjach psychoterapii wspierającej. W okresie żałoby może wystąpić też epizod depresji. Zespół depresyjny spełniający kryteria diagnostyczne rozwija się u około 7-10% osób. Bardzo ważne jest jego rozpoznanie, ponieważ depresja zazwyczaj wymaga odpowiedniego leczenia.
Strata zwierzęcia jest przeżyciem nie tylko osobistym, ale też społecznym. Relacja zwierzę – człowiek bywa w społeczeństwie postrzegana jako mniej ważna niż człowiek – człowiek. Osoby doświadczające trudności w procesie żałoby i potrzebujące dodatkowego wsparcia nie mają często dostępu do odpowiedniej dla siebie pomocy. Warto pamiętać o tym, że relacja człowiek – zwierzę towarzyszące nie jest prostym zastąpieniem relacji interpersonalnych i każdy z nas ma prawo do żałoby.
Przeczytaj także: Prawo do niezakłóconego pożegnania ze zwierzęciem w artykule Karoliny Kuszlewicz
Jak wspierać bliskich po śmierci zwierzęcia?
Pomoc w okresie żałoby może przybrać wiele form. Wskazówkami dla wspierających podzielili się lekarze z brytyjskiego Royal College of Psychiatrists. W „Vogue Polska” opowiedziała o tym również Anja Franczak, pierwsza w Polsce towarzyszka w żałobie i ekspertka Esthima. Jak wspierać tych, którzy cierpią po śmierci zwierzęcia?
Bądź blisko
Pomoc okazać możemy spędzając czas z osobą pogrążoną w żałobie. Powinna ona wiedzieć, że jesteśmy gotowi towarzyszyć jej w tym bolesnym i niespokojnym czasie. Nie musimy na siłę szukać odpowiednich formułek – gdy nie wystarczą słowa, sama obecność czy przytulenie wyrażą troskę najlepiej.
Uszanuj uczucia
Według Anji Franczak najważniejsze to dostrzec i respektować ból osoby pogrążonej w żałobie: „Widzę, że to jest dla ciebie bardzo trudne” jest bardziej wspierającym zdaniem niż „Będzie dobrze”.
Pozwól się wypłakać
Ważnym jest, aby osoba pogrążona w żałobie mogła płakać i mówić o swoich uczuciach bólu i niepokoju bez obawy oceniania i usłyszenia, że „musi wziąć się w garść”. Z czasem pogodzi się z sytuacją, ale najpierw będzie mieć potrzebę ją omówić i opłakać.
Pozwól się wypowiedzieć
Osobom w otoczeniu osoby pogrążonej w żałobie może być trudno pojąć, dlaczego ona ciągle mówi o tych samych rzeczach. Jest to część procesu radzenia sobie z żalem i należy do niej zachęcać. Jeśli nie wiemy, co powiedzieć, warto być szczerym i to oznajmić. Osoba przeżywająca stratę powinna mieć szansę opowiedzenia nam, o czym chce, pielęgnując pamięć o ukochanym zwierzęciu. Nie bójmy się rozmawiać i wymawiać imienia tego, który odszedł. Wspominajmy wspólnie najlepsze chwile spędzone z pupilem.
Pamiętaj o empatii
„Zapewnimy wsparcie, jeśli otwarcie przyznamy, że też jesteśmy bezradni wobec śmierci, ale jesteśmy w tej sytuacji razem i wspólnymi siłami przetrzymamy trudny czas” – tłumaczy towarzyszka w żałobie. Warto pamiętać, że święta i rocznice (nie tylko śmierci, ale także urodzin czy adopcji) mogą okazać się szczególnie bolesne i być w tych trudnych chwilach obok osoby potrzebującej wsparcia.
Zapytaj, jak pomóc
Możemy nie wiedzieć, czego potrzebuje osoba pogrążona w żałobie, dlatego warto o to zapytać. Może okazać się, że niezwykle cenna będzie pomoc w codziennych czynnościach – sprzątaniu, robieniu zakupów czy opiece nad dziećmi.
Nie poganiaj
Ważne jest, aby dać ludziom wystarczająco dużo czasu na żałobę. Niektórzy mogą szybko przezwyciężyć stratę, ale u innych trwa to znacznie dłużej. Nie powinniśmy oczekiwać zbyt wiele i zbyt szybko od pogrążonego w żałobie bliskiego. Taka osoba potrzebuje czasu, aby odpowiednio zaadaptować się do nowej sytuacji i przepracować stratę, co może być istotne dla uniknięcia problemów w przyszłości.
Nie dawaj nieproszonych rad
Często za szybko dajemy porady, które przez osoby w żałobie mogą być odbierane jako nietaktowne. Nie mówmy: „Zaraz będziesz mieć nowego kotka” czy „Dużo jest równie ładnych psów tej rasy” – to nie przynosi pocieszenia. „Współczesna kultura, skupiona na sprawczości i szukaniu pozytywów, tym razem nie działa” – zauważa Anja Franczak.
W żałobie najcenniejsze jest wsparcie
Jak wspierać tych, którzy cierpią po śmierci zwierzęcia? Pamiętajmy, że osoba pogrążona w żałobie cierpi i może nie być w stanie funkcjonować tak, jak przed okresem żałoby. Powinniśmy okazać jej wsparcie i jeśli pojawi się taka potrzeba, pomóc w poszukiwaniu specjalistycznej pomocy. Żałoba to stan bardzo powszechny, ale również bardzo bolesny i każdy musi przeżyć ją po swojemu.
Przeczytaj także: Rola grup wsparcia w przeżywaniu straty zwierzęcia
Dołącz lub wyślij link bliskiemu: Grupa wsparcia “Łąki wspomnień – grupa wsparcia dla opiekunów zwierząt po stracie”
Czy zwierzęta są lepsze od ludzi?
Zespół z Uniwersytetu Stanu Arizona w 2021 roku przeprowadził badania, dotyczące rodzajów wspierania osób w okresie żałoby po bliskich. Naukowcy przyznali, że interesujący okazał się wysoki poziom zadowolenia ze zwierząt jako źródła wsparcia społecznego – 78% badanych przyznało, że ze wsparcia czworonogów jest niezwykle zadowolonych. To zwierzęta wspierały ich najlepiej w okresie żałoby. Na drugim miejscu znalazły się internetowe grupy wsparcia, na trzecim terapeuci, a tuż za nimi spotkania w grupach wsparcia na żywo, przyjaciele i rodzina.
Anna Sawicka, psycholożka i psychoterapeutka oraz ekspertka Esthima, na łamach „Wysokich Obcasów” przyznała, że adopcja nowego zwierzaka może być dobrą decyzją, ponieważ posiadanymi pokładami miłości można obdarzyć dzięki temu kolejną istotę. Nie jest to jednak rozwiązanie dla każdego.
„Pamiętajmy, że każdy z nas jest inny. Są osoby, które od razu przyjmują do swojego domu kolejne zwierzę, czasem tworzą też dom tymczasowy dla potrzebujących zwierząt. Ale są też i tacy, którzy potrzebują czasu na podjęcie decyzji. Zdarza się, że niektórzy z nas zamykają swoje serce na zawsze. Osoby, które biorą nowe zwierzę od razu po stracie, muszą mieć świadomość tego, że nie przepracowały procesu żałoby i powinny się zastanowić, co jest w nim tak ciężkiego i dlaczego uciekają. Myślę, że najzdrowiej dla nas jest dać sobie czas na pożegnanie i przepracowanie tej straty. Nie da się jednoznacznie powiedzieć, jaki czas musi upłynąć, u każdego z nas wygląda to inaczej. Wybierając to rozwiązanie, przyczyniamy się do lepszego poznania siebie i do własnego samorozwoju, bo stawiliśmy czoła bardzo trudnym emocjom” – tłumaczy ekspertka.
Bibliografia (dostęp z dnia 17.05.2022 r.):
- Lek. Paweł Brudkiewicz, Medycyna Praktyczna, Żałoba i depresja w przebiegu żałoby https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/91656,zaloba-i-depresja-w-przebiegu-zaloby
- NHS – Grief after bereavement or loss, 15.10.2019; online: https://www.nhs.uk/mental-health/feelings-symptoms-behaviours/feelings-and-symptoms/grief-bereavement-loss/
- Harvard Health Publishing – Harvard Medical School, Ways to support someone who is grieving, 18.07.2019; online: https://www.health.harvard.edu/mind-and-mood/ways-to-support-someone-who-is-grieving
- Dr Philip Timms, Royal College of Psychiatrists – Bereavement, 03.2020; online: https://www.rcpsych.ac.uk/mental-health/problems-disorders/bereavement
- Cacciatore J. et al. (2021). What is good grief support? Exploring the actors and actions in social support after traumatic grief. PLOS ONE. 27.05.2021. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0252324
- Zisook, S., & Shear, K. (2009). Grief and bereavement: what psychiatrists need to know. World psychiatry: official journal of the World Psychiatric Association (WPA), 8(2), 67–74. https://doi.org/10.1002/j.2051-5545.2009.tb00217.x
- Basia Czyżewska, Vogue Polska, Anja Franczak: Przyjąć śmierć, 1.11.2021; online: https://www.vogue.pl/a/anja-franczak-przyjac-smierc
- Aleksandra Mijakoska-Siemion, Wysokie Obcasy, Gdy zwierzę umiera, pozwólmy sobie na smutek. Nie zawsze adopcja kolejnego to dobry pomysł, 26.04.2021; online: https://www.wysokieobcasy.pl/Instytut/7,175750,27019806,gdy-zwierze-umiera-pozwolmy-sobie-na-smutek-nie-zawsze-adopcja.html