fbpx

Każde Zwierzę Ma Inne Potrzeby

Szczęśliwy pies

Opieka nad zwierzętami w obecnych czasach wydaje się być czymś naturalnym. Wiele badań dowodzi temu, że przywiązanie do nich stanowi nieodłączny element ludzkiej natury, w pewien sposób wpływający na fizyczną i mentalną ewolucję człowieka. W zapewnieniu jak najlepszych warunków życia zwierzętom towarzyszącym istotne jest zrozumienie ich potrzeb, które w zależności od cech osobniczych mogą być bardzo różne.

 

Samopoczucie zwierząt uzależnione od środowiska

Na samopoczucie zwierząt żyjących pod opieką ludzi wpływa wiele czynników, takich jak otoczenie fizyczne i społeczne, sposób żywienia, zdolność do wykazywania zachowań typowych dla danego gatunku oraz interakcje z ludźmi i przedstawicielami tego samego lub innego gatunku. Istotne są także cechy danego osobnika, które sprawiają, że może on mieć odmienne potrzeby i oczekiwania w stosunku do otoczenia, udostępnionego mu przez opiekuna.

 

Teorie osobowości i klasyfikacje zachowań

Od wieków przedmiotem badań w psychologii człowieka były klasyfikacje zachowań i charakterów. Wśród europejskich koncepcji pojawiały się takie, które kondycję człowieka uznawały za podstawę biologiczną. Hipokrates i Galen wyróżnili cztery rodzaje charakteru człowieka: sangwinik (optymistyczny i otwarty), melancholik (depresyjny), choleryk (wybuchowy) i flegmatyk (apatyczny). Inne znaczące teorie osobowości pojawiły dopiero w XX w., a wśród nich pojawiła się teoria pobudzania i hamowania Iwana Pawłowa. Zgodnie z przewagą jednego z procesów u danego osobnika, badacz wymienił cztery typy ludzkiej psychiki: pobudliwa, żywa, zahamowana i spokojna.

 

Metoda, która stała się popularna jako narzędzie w badaniu osobowości to koncepcja Hansa Eysencka, opierająca się na określeniu wartości cech na osi: ekstrawertyczność – introwertyczność (otwarcie na innych – zamknięcie w sobie) oraz stabilność – niestabilność (stopień neurotyczności). Jednym z najważniejszych narzędzi do mierzenia osobowości ludzi jest dziś za to Wielka Piątka, czyli inwentarz osobowości NEO-FFI autorstwa Paula Costy i Roberta Mc Crae. Model osobowości jest określany przez pięć wymiarów: neurotyczność, ekstrawersję, otwartość na doświadczenie, ugodowość i sumienność. Metodę tę wykorzystywano także w badaniach nad zwierzętami.

 

Temperament a osobowość

Wielokrotnie spotkać można się z zamiennym używaniem słów: temperament, osobowość i charakter. Jak twierdzi prof. dr hab. Tadeusz Kaleta, polski zoolog, specjalista w zakresie behawioru zwierząt i zooantropologii: „temperament” jest najbliższy fizjologii i dotyczy indywidualnej dyspozycji psychofizycznej, na bazie której realizowane są operacje umysłu, „charakter” to stały, typowy dla danej jednostki sposób reagowania na społeczne otoczenie, w którym ona żyje, a „osobowość” jest w dużym stopniu tożsama z charakterem, chociaż u człowieka można ją też rozumieć jako najogólniejszą strukturę, organizującą psychikę jednostki.

 

Literatura naukowa dotycząca zwierząt osobowością określa różnice w stylu zachowania się między osobnikami, a temperamentu używa się głównie w odniesieniu do zwierząt domowych. Prof. dr hab. Jan Strelau, twórca regulacyjnej teorii temperamentu i psycholog różnic indywidualnych, twierdzi za to, że temperament należy do najbardziej trwałych zjawisk i obecny jest u człowieka oraz zwierząt. Dodaje, że używanie pojęcia osobowość wobec zwierząt, odwołując się do Wielkiej Piątki, jest nadużyciem, ponieważ nie sposób przypisać im charakterystyk w skalach: wyobraźnia, estetyka, uczucia, działania, idee, wartości. W postaci szczątkowej wybrane z nich można spotkać jedynie u naczelnych.

 

Ocena zachowania zwierząt

Jeżeli osobowość, za prof. Tadeuszem Kaletą, zdefiniujemy jako indywidualny sposób reagowania osobnika danego gatunku, który różni się od reakcji u innych osobników, wyróżnić możemy dwa sposoby na jego badanie. Pierwszy z nich to kodowanie, czyli opisywanie zachowania się zwierzęcia (reakcja na dany bodziec), a drugi to szacowanie, czyli przypisywania mu jakichś cech w oparciu o subiektywną ocenę (na przykład określenie danego zachowania jako agresywne lub przejawiające chęć zabawy).

 

Badania różnych grup zwierząt wykazały, że dla określenia osobowości najbardziej znaczące jest określenie zmienności pięciu cech: nieśmiałość – śmiałość (skłonność do ryzykownych zachowania), ekspoloracja – unikanie (reakcje na nowości, takie jak pokarm, obiekty), aktywność (tendencja do utrzymania określonego poziomu aktywności ruchowej w znanym środowisku), agresywność (wobec innych przedstawicieli gatunku), tendencja socjalna (nieagresywne reakcje wobec innych przedstawicieli gatunku).

 

Zachowanie psa i kota

U psów odrębne osobowości ujawniają się dość wyraźnie. W badaniu obejmującym dane ponad 15 tysięcy psów ze 164 ras, ujawniono istnienie podstawowych cech osobowości: skłonność do zabawy, ciekawość/nieustraszoność, skłonność do zachowania łowieckiego przejawiająca się pogonią, tendencja socjalna oraz agresywność. Okazało się też, że trzy pierwsze cechy są ze sobą ściśle powiązane, tworząc coś na wzór „superwymiaru” osobowości, podobnego do wymiaru nieśmiałości – śmiałości.

 

Koty ma się za indywidualistów, a zgodnie z badaniami wyróżnić można u nich aż siedem cech osobowości. Kota domowego cechuje tendencja socjalna, ciekawość i skłonność do dominacji. Na podstawie relacji z człowiekiem można wydzielić u niego trzy rodzaje osobowości: lgnący do człowieka (ufny, śmiały, inicjujący przyjacielskie kontakty), bojaźliwy (nerwowy, nieśmiały, pełen rezerwy) oraz agresywny.

 

Osobowość w obliczu stresu

Mechanizmy fizjologiczne w reakcji na stres odgrywają istotną rolę w kształtowaniu zwierzęcej osobowości. Osobniki różnią się poziomem wydzielanych hormonów kortykosteroidowych w odpowiedzi na stresor, a ich niski lub wysoki poziom wiąże się z określonym behawiorem i stylem funkcjonowania w środowisku. Niski poziom istotnego w tej kwestii hormonu – kortykosteronu skutkuje reakcją śmiałą i agresywną, posiadaniem niskiej wrażliwości na bodźce zewnętrzne i szybką eksploracją środowiska (typ proaktywny). Jego wysoki poziom objawia się bojaźliwą, pasywną reakcją, większą wrażliwością na bodźce zewnętrzne oraz powolnością w eksploracji otoczenia (typ reaktywny).

 

Introwertycy opiekują się kotami

Wraz z badaniami nad osobowością ludzi, jak i stylem zachowania zwierząt, powstało wiele teorii na temat dopasowania pupili do opiekunów, jak choćby ta, że miłośnicy psów są zwykle ekstrawertykami, a introwertycy to pasjonaci kotów. W jednym z badań na Amerykankach posiadających zwierzęta, nieco bliższe relacje miały z nimi te, które oceniono wysoko pod względem cech osobowości, takich jak sumienność (opiekunka zwierzęcia jest zwykle skuteczna i zorganizowana, nie lekkomyślna i beztroska), przyjacielskość (raczej przyjazna i współczująca, a nie myśląca analitycznie i zdystansowana) oraz ekstrawersja (raczej otwarta i energiczna, a nie lubiąca samotność i skryta). To samo doświadczenie wykazało, że burzliwe relacje z czworonogami opisywano częściej u kobiet wrażliwych i nerwowych.

 

Zwierzęce emocje

Zwierzęta dysponują repertuarem wzorców zachowania, umożliwiającym jednocześnie zdobycie pożywienia i reprodukcję oraz uniknięcie zagrożeń. Emocje umożliwiają im doskonalenie wrodzonych wzorców koniecznych do przetrwania oraz zapamiętywanie zdarzeń wartościowych do radzenia sobie z wyzwaniami pojawiającymi się w środowisku. Większość relacji między ludźmi a zwierzętami dotyczy gatunków udomowionych, a głównym czynnikiem warunkującym reakcję danego osobnika na środowisko, jest jego indywidualność.

 

Ludzie i zwierzęta mogą w międzygatunkowej komunikacji przybierać role aktywne lub pasywne, niezależnie od tego, która strona była jej inicjatorem. Różnice w potrzebach są podstawą do szczegółowego określenia dobrostanu konkretnego zwierzęcia. Niektóre koty, jako wybiórczo towarzyskie, mogą mieć trudności z życiem społecznym i nie radzić sobie z konfliktami z innymi kocimi przedstawicielami. Część psów może być nieszczęśliwa podczas pozostawienia ich samych w domu, co może prowadzić do negatywnych psychologicznych odczuć i wzbudzać niepokój.

 

Jeśli zależy nam na dobrostanie zwierzęcych przyjaciół, powinniśmy o tym pamiętać i respektować różnice w ich stylach zachowania. Dbałość o czworonożnych ulubieńców najlepiej wyraża odpowiadanie na ich potrzeby.

 

Bibliografia (dostęp z 10 grudnia 2021 roku):

 

  • Temperament czyni różnicę – Jan Strelau – „Newsweek Psychologia Extra”, 1/18
  • Osobowość zwierząt: krótki przegląd współczesnych badań – prof. Tadeusz Kaleta – „Życie Weterynaryjne”, 2014/89(9)
  • WSAVA – Dobrostan zwierząt – Zbiór wytycznych przeznaczonych dla lekarzy weterynarii i personelu zakładów leczniczych dla zwierząt przygotowany przez WSAVA
  • Znaczenie przystosowania ewolucyjnego i emocjonalności kotów dla leczenia zaburzeń zachowania – analiza przypadków – mgr Andrzej Kłosiński, Centre of Applied Pet Ethology (COAPE) Polska – „Magazyn Weterynaryjny”, 2014/05
  • Are Emotionally Attached Companion Animal Caregivers Conscientious and Neurotic? Factors That Affect the Human–Companion Animal Relationship – Gretchen Reevy i Mikel Delgado – „Journal of Applied Animal Welfare Science”, 18 (2015)