Okres powakacyjny w związku z powrotem do szkoły i pracy wiąże się dla zwierząt z pewnymi zmianami. Rytm dnia ulega modyfikacji, a opiekunowie przez długie godziny bywają nieobecni w domu. Dla części psów to naturalna sytuacja, z którą potrafią sobie poradzić, jednak u pozostałych może wyzwalać to silny stres, prowadzący do zaburzenia behawioralnego – lęku separacyjnego. W artykule tłumaczymy czym jest lęk separacyjny u psów, jak go rozpoznać i kiedy zgłosić się po pomoc do lekarza weterynarii.
Czym jest lęk separacyjny?
Lęk separacyjny to zaburzenie behawioralne wynikające z nieobecności lub oddalenia się opiekuna i objawiające się między innymi niszczeniem przedmiotów, wokalizacją oraz oddawaniem moczu i kału w domu.
Przyczyny takiego stanu mogą być różne, a wśród nich wymieniane są: nadmierne przywiązanie do opiekuna, lęk, strach czy brak właściwej stymulacji behawioralnej. Lęk to u zwierząt mechanizm obronny, a lęk separacyjny jako zaburzenie nabyte dotyczyć może każdego psa niezależnie od rasy czy wieku. W porównaniu do strachu, który jest wywoływany konkretnym czynnikiem, lęk to obawa przed potencjalnym zagrożeniem.
Objawy lęku separacyjnego
Dr n. wet. Jagna Kudła oraz behawiorystka mgr inż. Izabela Narojek w artykule dotyczącym terapii lęku separacyjnego u psów przyznają, że stan ten może przejawiać się na różne sposoby – od delikatnej wokalizacji po silny atak paniki, kończący się dewastacją miejsca przebywania zwierzęcia.
Wśród najczęściej spotykanych objawów lęku separacyjnego wymieniają:
- wokalizację po wyjściu opiekuna z domu,
- drapanie i niszczenie mebli, skakanie na drzwi, przez które wyszedł opiekun,
- niszczenie napotkanych na drodze przedmiotów,
- znoszenie rzeczy do legowiska, głównie ubrań opiekuna,
- oddawanie moczu lub kału w domu,
- odmowę przyjmowania pokarmu.
W sytuacjach lękowych u psa występują też zwykle objawy somatyczne – między innymi ślinienie się, przyspieszone tętno, rozszerzenie źrenic i intensywne zianie.
Zachowania te nasilają się w momencie separacji, jednak wzmożona czujność, rozglądanie się dookoła czy zwiększona aktywność mogą stać się zauważalne już wtedy, gdy opiekunowie przygotowują się do wyjścia.
Diagnoza lęku separacyjnego
Diagnoza lęku separacyjnego następuje w wyniku przejawiania przez psa fizycznych i behawioralnych oznak stresu wyłącznie podczas nieobecności opiekuna – faktycznej (opiekuna nie ma w domu) lub pozornej (opiekun przebywa w domu, ale pies nie ma do niego dostępu, będąc na przykład za drzwiami). Takie rozpoznanie powinno zostać potwierdzone przez lekarza weterynarii i behawiorystę. Proces diagnostyczny opiera się na szczegółowym wywiadzie oraz historii objawów udokumentowanej filmowaniem zwierzęcia podczas nieobecności opiekuna.
Objawy związane z lękiem separacyjnym są niespecyficzne i występują również w przypadku innych schorzeń. Z tego względu psy powinny zostać dokładnie zbadane przez lekarza weterynarii w celu wykluczenia pozostałych przyczyn. Przykładem może być zapalenie dróg moczowych u psów, objawiające się między innymi oddawaniem moczu w domu – po wdrożeniu odpowiedniej farmakoterapii problem powinien ustąpić.
Lęk separacyjny powinien być różnicowany także z innymi zaburzeniami behawioralnymi – niszczenie mebli może być efektem nudy, gryzienie przedmiotów w trakcie zabawy lub wymiany zębów może naturalnie występować u szczeniąt, a szczekanie może zostać wywołane bodźcami ze środowiska zewnętrznego, jak chociażby hałasem.
Terapia lęku separacyjnego
Podstawą leczenia lęku separacyjnego u psów jest ustalenie przyczyny występujących objawów. Po potwierdzienu przez lekarza weterynarii wstępnego rozpoznania, można rozpocząć działania osłabiające lęk separacyjny wraz z zastosowaniem odpowiednich leków. Przed rozpoczęciem treningów z behawiorystą zaleca się wprowadzenie dobrze zbilansowanej niskobiałkowej dietę w celu wyciszenia zwierzęcia i zapewnianie mu odpowiedniej ilości ruchu, najlepiej trzech spacerów dziennie, w tym jednego dłuższego – trwającego ponad 30 minut.
Wśród metod pracy z pacjentem z diagnozą lęku separacyjnego wyróżnia się między innymi odwrażliwianie, klatkowanie, zmianę rytuałów, chowanie jedzenia czy rozpoczęcie procesu szkolenia.
Odwrażliwianie to wystawianie na bodziec wyzwalający lęk w warunkach kontrolowanych. Może być nim pozostawianie psa samego w pomieszczeniu na kilka minut nie żegnając się z nim ani nie witając lub stopniowe oddalanie się od psa pozostającego w jednym miejscu, cały czas będąc w zasięgu jego wzroku.
Uczenie psa przebywania w dopasowanej do jego wymiarów klatce, powinno przebiegać stopniowo. Klatka powinna zostać wyposażona w posłanie, miskę, smakołyki i zabawki oraz kojarzyć się zwierzęciu z miejscem schronienia i odpoczynku. Wchodzenie do niej powinno być nagradzane i nigdy nie powinno stawać się karą.
Chowanie jedzenia polega na umieszczeniu w różnych kryjówkach lub w zabawce typu Kong kilku kawałków mięsa lub sera, tak aby podczas nieobecności opiekuna pies szukał jedzenia. Choć zwierzęta cierpiące na zaburzenie lęku separacyjnego mogą nie wykazywać zainteresowania jedzeniem, jest szansa, że w trakcie izolacji, chociaż na chwilę skupią się na jego poszukiwaniu.
Szkolenie lub nauka komend typu „siad”, „zostań” w różnych częściach domu mogą uczyć psa spokoju, cierpliwości i czekania.
Zmiana rytuałów powinna opierać się na zmianie czynności wykonywanych przed wyjściem z domu, a także wielokrotnym powtarzaniu w ciągu dnia czynności poprzedzających dotychczasowe wychodzenie z domu, jak na przykład zakładanie butów czy podnoszenie i odkładanie kluczy do drzwi. Z czasem pies powinien reagować na nie ze spokojem. Dodatkowo warto zadbać o to, aby środowisko przebywania zwierzęcia było mu przyjazne poprzez włączenie radia czy pozostawienie na łóżku ubrań opiekuna.
Stosowanie leków powinno być elementem uzupełniającym terapię – stosowanie ich samodzielnie może przynieść szybką poprawę, jednak po ich odstawieniu może dojść do nawrotu zaburzeń. Leki powinny być dobierane przez lekarza weterynarii na podstawie oceny stanu pacjenta oraz rozpoznania zaburzeń skonsultowanych z behawiorystą lub zoopsychologiem. Terapia lekami psychotropowymi jest długotrwała i powinna trwać kilka miesięcy.
O co należy zadbać?
Warto zadbać o zaspokojenie podstawowych potrzeb zwierzęcia, dotyczących dostępu do pożywienia, wody, a także odpowiedniej ilości aktywności fizycznej. Regularne ćwiczenia podczas spacerów, wprowadzenie zabaw węchowych czy poszukiwań ukrytego jedzenia mogą być bardzo pomocne we wsparciu terapii. U niektórych zwierząt z zespołem lęku separacyjnego sprawdzić się może zastosowanie klikera. Kliknięcie może nagradzać spokojne zachowanie psa w momencie oddalania się opiekuna.
Czego nie należy robić?
Objawy lęku separacyjnego związane z destrukcją przedmiotów lub załatwianiem potrzeb fizjologicznych w domu mogą okazać się dla opiekuna frustrujące. Niewłaściwe jest jednak krzyczenie bądź fizyczne karcenie psa. Takie reakcje mogą spotęgować odczuwany przez psa lęk, a nawet wzbudzić strach wobec podniesionego głosu czy postawy opiekuna, prowadząc w przyszłości do eskalacji problemu czy nawet zachowań agresywnych.
Lęk separacyjny a powrót do szkoły i pracy
Lekarka weterynarii Brett Levitzke podkreśla, że każda nagła zmiana rutyny może wywołać u psa lęk i powodować poważne problemy behawioralne.
Specjalistka w celu zmniejszenia poziomu stresu u psów podczas nieobecności opiekunów zaleca:
- przygotowywanie gryzaków nadających się do mrożenia – wypełnionych na przykład masłem orzechowym, pozwalających na dłuższe utrzymanie uwagi psa,
- znalezienie opiekuna zastępczego dla psa na czas rozłąki,
- regularne spacery o poranku trwające około trzydziestu minut,
- odtwarzanie dźwięków w tle przy pomocy radia lub telewizora – mają one na celu zapewnienie psu poczucia, że nie jest zupełnie sam,
- zamontowanie kamery, pozwalającej na ocenę zachowań psa w czasie nieobecności opiekunów.
W razie zauważenia u pupila symptomów stresu rozważyć można dodatkowo terapię suplementami o działaniu uspokajającym oraz użycie feromonów – najlepiej po konsultacji z lekarzem weterynarii. Jeśli pies odczuwa lęk separacyjny i przejawia zachowania destrukcyjne nie należy jednak zwlekać z wizytą w gabinecie weterynaryjnym.
Bibliografia (dostęp z dnia 1.09.2025):
- Meneses, T., Robinson, J., Rose, J., Vernick, J., & Overall, K. L. (2021). Review of epidemiological, pathological, genetic, and epigenetic factors that may contribute to the development of separation anxiety in dogs. Journal of the American Veterinary Medical Association, 259(10), 1118-1129; online: https://doi.org/10.2460/javma.20.08.0462
- Recognising separation-related behaviour and anxiety in dogs, RSPCA; online: https://www.rspca.org.uk/adviceandwelfare/pets/dogs/behaviour/separationrelatedbehaviour
- Brooklyn veterinarian shares tips to ease ‘dog depression’ for back-to-school families. News release. Veterinary Emergency & Referral Group. August 15, 2022. Accessed August 15, 2022.
- AAHA, Don’t Go! Separation Anxiety in Pets, 6.08.2024
- Dr inż. Magdalena Malec. Lęk – gdy świat przeraża naszego psa, Animal Expert, 2.09.2024
- Dr n. wet. Jagna Kudła, mgr inż., psych. zw. Izabela Narojek. Metody leczenia lęku separacyjnego u psów, Magazyn Weterynaryjny 20.04.2018
- Lek. wet. Agnieszka Janeczek. Zespół lęku separacyjnego. Postępowanie terapeutyczne, Magazyn Weterynaryjny 9.03.2018
