Więź tworzona ze zwierzętami może być bardzo głęboka i sprawiać wiele radości, a strata ukochanego zwierzęcia może mieć na opiekuna wpływ równy, jeśli nie większy, utracie członka rodziny lub przyjaciela. Więź ta powoduje, że nasze interakcje ze zwierzętami są wyjątkowe i satysfakcjonujące, ale także czyni proces żałoby skomplikowanym. Żal i pogłębiony smutek mogą pojawiać się falami, intensyfikować na dany widok lub dźwięk przywołujący wspomnienia i wydawać się przytłaczające. Strata zwierzęcia to nie tylko trudne emocje oraz proces żałoby, ale również kwestie odpowiedniego pożegnania czworonożnego przyjaciela.
Zwierzę domowe jako towarzysz życia
Zgodnie z ustawą o ochronie zwierząt zwierzęta domowe to te, które przebywają wraz z człowiekiem w jego domu lub innym odpowiednim pomieszczeniu i są utrzymywane w charakterze towarzysza. Podstawowym kryterium zaliczającym zwierzę do tej kategorii jest cel jego utrzymywania, czyli na przykład zaspokojenie potrzeb emocjonalnych czy też bycie wspomnianym towarzyszem człowieka (dotyczy ono nie tylko kotów i psów ale również zwierząt takich jak gryzonie, króliki, fretki i inne utrzymywane zwierzęta przez człowieka w domu).
Więź między ludźmi a ich zwierzętami bywa silniejsza niż nam się wydaje. Zwierzęta w pełni akceptują swojego opiekuna, który buduje z nimi relację opartą na wzajemnym zaufaniu i przyjaźni. Wielu z nas traktuje swojego pupila jak pełnoprawnego członka rodziny, humanizuje jego potrzeby i zachowania, nadaje imiona, dba, troszczy się, rozmawia. Posiadanie zwierzęcia redukuje stres, zmniejsza ryzyko depresji, zapobiega samotności, daje poczucie szczęścia, bezpieczeństwa i korzystnie wpływa na relacje z innymi ludźmi. Relację człowieka ze zwierzęciem powinno się kontynuować również po odejściu ukochanego czworonoga. Możliwość godnego pożegnania przyjaciela pozwala na pogodzenie się ze stratą. Świadome, głębokie przeżycie żałoby umacnia nasze relacje z żyjącymi wokół nas zwierzętami i ludźmi, a towarzyszące wszystkiemu emocje mogą stać się źródłem siły, którą da się dzielić się z innymi.
Eutanazja a śmierć naturalna
Z odejściem zwierzęcia, które jest członkiem rodziny, zwykle wiążą się silne emocje – zwłaszcza wtedy jeśli to opiekun musi podjąć decyzję o eutanazji, zawsze wyjątkowo trudną. Kiedy opiekun zwierzęcia czuje, że jego pupil może zbliżać się do kresu życia ze względu na wiek lub nieuleczalną chorobę, powinien porozmawiać z lekarzem weterynarii. Warto poruszyć temat czasu, który przeznaczyć powinno się na eutanazję, by oswoić siebie i rodzinę, również dzieci, z tym tematem. Okłamywanie najmłodszych, że zwierzę gdzieś znika to nie jest dobre rozwiązanie – lepiej poruszyć kwestię odejścia czworonoga na jak najwcześniejszym etapie.
Zabieg eutanazji powinien odbywać się w osobnym pomieszczeniu, gdzie zostaje przygotowany kocyk lub legowisko dla pacjenta, zaleca się też by właściciel był obok zwierzęcia, ponieważ będzie ono tęsknić i szukać znajomej osoby wzrokiem. W tych chwilach wyczuwa stres, ale nie wie do końca co się dzieje. Dobrze jest, gdy właściciel wspiera zwierzę do samego końca.
Najczęściej wprowadza się zwierzę w stan sedacji, czyli uspokojenia, za pomocą zastrzyku podskórnego lub zakłada wenflon, by podać lek dożylnie. Podanie środków do premedykacji sprawia, że zwierzak lekko zasypia, uspokaja się. Właściciel ma wtedy czas, żeby ze wszystkim się oswoić, jest cały czas przy zwierzęciu, głaszcze je. Przy każdym osłuchiwaniu serca pupila lekarz powinien informować, co słyszy, co się w danym momencie dzieje, co podaje, jaką drogą, jaki będzie tego efekt. Opiekun zwierzęcia wiedząc jakie będą kolejne kroki, czuje się spokojniej i wie, że jest traktowany z szacunkiem. Po podaniu premedykacji mija od kilku do kilkunastu minut kiedy zwierzę zasypia, następuje wtedy założenie wenflonu i podanie drugiego zastrzyku – tym razem ze środkiem, który zatrzymuje akcję serca. Po wyrażeniu przez opiekuna zgody i podjętej wspólnie z lekarzem decyzji podaje się dożylnie drugi zastrzyk, po którym zwierzak zasypia po kilkunastu do kilkudziesięciu sekundach. Lekarz powinien osłuchać serce i poinformować właściciela o tym, że przestało ono bić, a jego ukochany przyjaciel odszedł, nie cierpi już, co było najlepszą z możliwych decyzji.
Po śmierci ukochanego pupila w domowym zaciszu wydawać by się mogło, że dobrym rozwiązaniem jest zakopanie jego ciała w ogrodzie albo na działce, by zawsze mógł być blisko. Takie działanie nie jest jednak zgodne z prawem i grozi karą grzywny oraz koniecznością poprawnego zutylizowania ciała. Pochówków zwierząt na terenach prywatnych dotyczy ustawa o zachowaniu czystości i porządku w gminach, a w art. 3 ust. 2 pkt. 2c widnieje zdanie o tym, że na gminie spoczywa obowiązek „transportu i unieszkodliwienia zwłok zwierzęcych lub ich części”.
Polskie prawo a pożegnanie pupila
W świetle prawa kwestię ciał zmarłych zwierząt reguluje rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 określającego przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi, definiując „zwierzę domowe” jako każde zwierzę należące do gatunków zazwyczaj karmionych i utrzymywanych przez człowieka w celach innych niż gospodarskie, lecz nie spożywanych przez ludzi.
Według art. 8 rozporządzenia (WE) NR 1069/2009 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 października 2009 r. ustanawiającego przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi (…), padłe zwierzęta domowe stanowią surowiec kategorii I, czyli szczególnego ryzyka i podlegają bezpośredniemu przetworzeniu w zakładzie utylizacyjnym kategorii I, a następnie spopielaniu w zatwierdzonej spalarni. Art. 2 Ustawy o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 r. wyłącza ciała zwierząt z definicji odpadów, uchylając rozporządzenie (WE) nr 1774/2002 (rozporządzenie o produktach ubocznych pochodzenia zwierzęcego).
Utylizacja zwłok zwierzęcia razem z innymi odpadami medycznymi to usługa nierzadko proponowana w weterynaryjnych zakładach leczniczych. Często opiekunowie zwierząt nie wiedzą na co zgadzają się wybierając możliwość utylizacji. W zakładach utylizacyjnych zwykle ciała zwierząt są utylizowane w specjalnych destruktorach, w których pod wpływem ciśnienia i wysokiej temperatury pozostaje po nich sucha mączka, przeznaczona do spalenia. Kremacja pupila odbywa się w piecu krematoryjnym, a ciało zostaje spopielone. W procesie tym uczestniczyć mogą opiekunowie i każdy, kto chce pożegnać czworonożnego przyjaciela. Zwierzę nie jest anonimowe, a jego opiekun wie, co dzieje się z ciałem. Alternatywą dla utylizacji są krematoria zwierząt, w których ciało zwierzęcia traktowane jest z szacunkiem i godnością.
Komplikacje związane ze zwierzęcym cmentarzem
Istnieje także możliwość pogrzebania zmarłego zwierzęcia, ale tylko na wskazanych w tym celu cmentarzach (ich wykaz opublikował Główny Inspektorat Weterynarii). O tym, że martwe zwierzęta domowe mogą być bezpośrednio usuwane jako odpady przez zakopanie muszą zdecydować odpowiednie władze. Obecnie Polska nie posiada żadnych autonomicznych regulacji w sposób ogólny przewidujących taką możliwość, przez co pochowanie zgodnie z prawem padłego zwierzęcia domowego wymagałoby zezwolenia wydanego w drodze decyzji administracyjnej przez powiatowego lekarza weterynarii, za zgodą wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.
Z punktu widzenia przepisów sanitarno-weterynaryjnych cmentarz dla zwierząt to szczególny rodzaj składowiska odpadów. Musi on spełniać warunki gwarantujące, że zakopanie padłych zwierząt na danym terenie nie zagraża zdrowiu zwierząt i ludzi, w szczególności poprzez zabezpieczenie go przed dostępem osób trzecich, a także dostępem zwierząt dzikich i domowych, zabezpieczenie przed zanieczyszczeniem wód gruntowych, lub nadmiernym rozwojem flory bakteryjnej powodującej procesy rozkładu.
Co zrobić po śmierci pupila?
Istnieje kilka możliwości, na które może zdecydować się opiekun. Pierwsza to nawiązanie kontaktu z wybranym przez siebie krematorium dla zwierząt, druga to skontaktowanie się z ośrodkiem prowadzącym w gminie działalność polegającą na utylizacji zwierzęcych zwłok i przekazanie ciała pupila, a trzecia to skontaktowanie się z lekarzem weterynarii, który może przekazać ciało ośrodkowi krematoryjnemu lub utylizacyjnemu, z którym współpracuje.
Rodzaje kremacji
Rytuał pożegnalny to bardzo ważny moment, w którym jest się w stanie ukochanemu pupilowi oddać hołd i szacunek. W Esthimie wybrać można jedną z trzech usług: kremację indywidualną z ceremoniałem pożegnania, kremację rozłączną oraz kremację łączną.
Termin kremacji ustalamy z opiekunami indywidualnie i gwarantujemy, że w komorze kremacyjnej znajduje się ciało tylko i wyłącznie wskazanego zwierzęcia. W dniu kremacji opiekunowie mogą pożegnać się ze swoim zwierzęciem w specjalnie przygotowanej sali, a początek kremacji mogą śledzić za pośrednictwem systemu wideo. W czasie całej uroczystości opiekunowie znajdują się pod opieką pracownika ośrodka, który odpowiada na wszystkie pytania, służy pomocą i wsparciem. W jednym z saloników w naszym ośrodku lub w parku sąsiadującym z ośrodkiem opiekunowie mogą poczekać do końca kremacji, by po jej zakończeniu otrzymać prochy zwierzęcia w ozdobnej urnie (wybranej z oferty), z dołączonym do niej certyfikatem kremacji.
Podczas kremacji indywidualnej w komorze krematoryjnej znajduje się ciało jednego zwierzęcia. Kremacja odbywa się bez obecności opiekuna zwierzęcia w ośrodku kremacyjnym. Po zakończeniu kremacji prochy składane są do kartonowej urny i przekazywane opiekunom wraz z poświadczającym certyfikatem (odbiór osobisty w naszym ośrodku lub w klinice przez lekarza weterynarii). Standardowa urna kartonowa może zostać na życzenie opiekunów zwierzęcia zastąpiona urną dekoracyjną (zakup jest możliwy w ośrodku lub w sklepie internetowym Esthimy).
To odpowiednie pożegnanie z ukochanym zwierzęciem jeżeli opiekunowie pragną pożegnać pupila w domu czy w klinice oraz mieć pewność jego godnego odejścia, natomiast nie chcą uczestniczyć w kremacji ani zachować prochów zwierzęcia. Kremacja zwierzęcia odbywa się w towarzystwie ciał innych zwierząt towarzyszących, w wyniku czego nie ma możliwości wyodrębnienia prochów konkretnego zwierzęcia. Opiekunowie otrzymują certyfikat kremacji przekazany za pomocą poczty elektronicznej.
Urnę zwierzęcia można umieścić na cmentarzu dla zwierząt, ale równie dobrze w domu czy w ogrodzie tak, by pupil wciąż w jakiś sposób był obecny w codzienności opiekuna.
Upamiętnienie pupila
Czas po stracie to kilka etapów żałoby, których przeżycie jest niezbędne dla zabliźnienia ran. Po stracie warto starać się jak najlepiej uczcić pamięć o swoim czworonożnym przyjacielu, chociażby przez powieszenie na ścianie jego fotografii, napisanie pożegnalnego listu, posadzenie drzewa czy innej rośliny ku jego pamięci, umieszczenie urny w wyjątkowym dla niego miejscu. Można również podzielić się wspomnieniami życia z pupilem w Animorialu, stworzyć album z jego zdjęciami czy wybrać specjalną świeczkę do zapalania wtedy, kiedy myśli się o zwierzęciu. Pielęgnowanie wspomnień o wiernym przyjacielu może być pomocnym sposobem na pozbycie się trudnych emocji i najlepszym, co można w takich chwilach uczynić.
Upamiętnić ukochanego pupila można również za pomocą biżuterii pamiątkowej bądź odcisku łapki. Wisiorek ze srebra w kształcie serca, pieska czy kotka może stać się relikwiarzem z niewielką ilością prochów czworonożnego przyjaciela. Takie maleńkie dzieło sztuki daje możliwość zachowania pamięci o bliskim sercu zwierzęciu i pozwala na przeżycie żałoby w poczuciu prawdziwej bliskości z tym, który zamieszkał za Tęczowym Mostem.
Bibliografia z dnia 10.08.2020: