Więzi, jakie tworzymy ze zwierzętami bywają bardzo silne. Czworonożnych przyjaciół obdarzamy miłością i wdzięcznością, za to, że przy nas są. Opieka nad nimi wiąże się z obowiązkami, ale daje też ogrom radości. Nic dziwnego, że możliwość ich straty wyzwala w nas emocje, od których chcielibyśmy uciec. Jak przygotować się na odejście zwierzęcia? Czy jest to w ogóle możliwe? Wyjaśniamy to w tym artykule w ramach projektu Akademia Esthima.
Każdy opiekun wie, że obecność pupila może podnosić jakość życia. Zwierzęta nas akceptują, potrafią poprawić nasz nastrój i być blisko nas, kiedy czujemy się samotni. Uważamy je za członków swoich rodzin i najlepszych przyjaciół. Zwierzęta starzeją się tak jak i ludzie, ale ich średnia długość życia jest krótsza od ludzkiej. Mogą przewlekle i nieuleczalnie chorować, cierpieć i odczuwać dyskomfort. Świadomość tego, że możemy je stracić, może nas paraliżować, więc myśli o nieuchronności straty często od siebie oddalamy. Kiedy nadchodzi czas pożegnania, pojawia się jednak żal, że czegoś nie zrobiliśmy, o czymś zapomnieliśmy. Przygotowanie do trudnych chwil związanych z końcówką życia ukochanych zwierząt i wiedza, jak odpowiednio je pożegnać, mogą pomóc nam w przeżywaniu żałoby. Jak zatem przygotować się psychicznie na odejście naszego ukochanego zwierzęcia?
Przygotowanie do pożegnania zwierzęcia
Australijska lekarka weterynarii Anna Fawcett, specjalizująca się w leczeniu zwierząt towarzyszących oraz podejmująca w artykułach naukowych tematykę etyki weterynaryjnej, uważa, że smutek związany z oczekiwaniem na odejście pupila może być trudniejszym doświadczeniem od samej żałoby po stracie. Wiedząc, że rokowanie naszego zwierzęcia nie jest pomyślne, możemy odpowiednio przygotować się emocjonalnie na jego śmierć, dzięki czemu związany z nią ból może być łatwiejszy do opanowania.
Jak psychicznie przygotować się na odejście zwierzęcia?
Psycholożka Annie Cantwell-Bartl, zajmująca się wspieraniem w żałobie, wyróżnia kilka konkretnych elementów, które są istotne w przygotowywaniu na odejście ukochanego zwierzęcia.
Spędzanie czasu ze zwierzęciem
Towarzyszenie swojemu pupilowi i pielęgnowanie wytworzonej z nim więzi daje nam poczucie jak najlepszego wykorzystania czasu, który mu pozostał. Pozwala także na kontrolowane rozpoczęcie żałoby.
Według Krzysztofa Kuśnierza z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, biorąc pod uwagę etapy psychologiczne towarzyszące perspektywie nadchodzącej śmierci u ludzi, które wymieniła Elisabeth Kübler Ross (zaprzeczenie i izolacja, gniew, targowanie się, depresja, pogodzenie się) można się tylko domyślać, że zwierzęta przez te stadia przechodzą na własny sposób. Mogą być świadome bólu, zdolne cierpieć psychofizycznie oraz doświadczać stanów depresyjnych i traumatycznych, ale prawdopodobnie „zamiast procesu poznawczego, jaki u ludzi prowadzi do pogodzenia się ze swoim stanem za sprawą rozumienia i akceptacji, zwierzęta przyzwyczajają się i przywykają do swojej kondycji w chorobie lub też popadają w rezygnację i bezradność, nie wiedząc, jak się swojemu dziwnemu, wewnętrznemu wrogowi przeciwstawić, i nie zdając sobie sprawy z tego, że znajdują się w stanie terminalnym”.
Jak dodaje badacz: zwierzęta również odczuwają lęk przed śmiercią, a nawet lęk przed zmianą miejsca zamieszkania i utratą kontaktu z opiekunem – wszystkie sygnały zmiany w życiu zwierzęcia są dla niego niepokojące. Warto mieć tego świadomość i być blisko ukochanego zwierzęcia w jego ostatnich chwilach. Może są kwestie, o których chcielibyśmy powiedzieć swojemu zwierzęciu, a nigdy tego nie zrobiliśmy? Albo czynności, które zawsze pragnęliśmy dzielić ze swoim czworonogiem, ale nigdy nie znaleźliśmy na to czasu? To najwłaściwszy moment, aby to zmienić.
Dbanie o komfort pupila
Uczucia odchodzącemu zwierzęciu możemy okazać poprzez zapewnienie mu jak najbardziej komfortowych warunków ostatnich dni życia. W tym celu warto przygotować mu miękkie posłanie w przytulnym miejscu, odpowiedni dla jego stanu pokarm oraz to, co mu smakuje (i jest dla niego wskazane).
Przeczuwanie nadchodzącej śmierci ukochanego pupila może być przytłaczające i oddalać radość wspólnie spędzanych chwil, które nam zostały. Dotyczy to szczególnie sytuacji, w których odczuwamy emocjonalny ciężar opieki nad chorym zwierzęciem. W takim przypadku, poza podawaniem leków, toaletą, kąpielami czy spacerami, dobrze jest najzwyczajniej usiąść obok zwierzaka, spojrzeć mu w oczy i pogłaskać go. Być obok.
Chwile refleksji
Przygotowanie emocjonalne i duchowe na pożegnanie czworonożnego przyjaciela może obejmować zastanowienie się nad tym, co znaczy dla nas ukochany pupil. Możemy zadać sobie pytania o to, jakie są nasze ulubione wspomnienia ze zwierzakiem spędzonego wspólnie czasu, czego nauczyła nas relacja ze zwierzakiem i za co jesteśmy wdzięczni. Poświęcenie czasu na analizę wyjątkowej relacji może okazać się pomocne w odnalezieniu sensu w nadchodzącej stracie.
Przeczytaj także: Strata zwierzęcia może boleć tak jak strata człowieka
Rozmowa z lekarzem weterynarii
Kontakt z lekarzem weterynarii, szczególnie znającym dobrze nasze zwierzę, może okazać się bardzo cenny. Odpowie on na nasze pytania i rozwieje wątpliwości, a jeżeli rozważyć musimy eutanazję pupila, będzie w stanie pomóc w podjęciu tej ważnej decyzji i przygotowaniu się do pożegnania.
Weterynaryjna opieka paliatywna wiąże się z ogólnymi symptomami stanu zdrowia zwierzęcia. Należą do nich: brak koordynacji, wymioty, znużenie, brak apetytu, nietrzymanie moczu lub stolca, drgawki, panika, apatia i brak zainteresowania otoczeniem. Przez to, że trudne decyzje spoczywają na opiekunie, to od niego zależy niesienie ulgi w cierpieniu bliskiej istocie. Opieka nad zwierzęciem obejmuje niestety także możliwość opuszczenia świata. Pogłębiająca się z czasem więź między człowiekiem a zwierzęciem jest pomocna w odczytaniu stanu zdrowia pupila. Nie powinniśmy jednak polegać jedynie na przeczuciach, a skorzystać z konsultacji weterynaryjnej. Lekarz weterynarii jest w stanie realistycznie ocenić kondycję ukochanego zwierzęcia, pozwalając na skorzystanie ze skutecznych działań przedłużających życie i zapewniających możliwy dobrostan w jego ostatniej fazie.
Jeżeli pomimo podjętych działań kondycja zwierzęcia ulega pogorszeniu, jego cierpienie się zwiększa, a podstawowe funkcje życiowe zanikają, musimy zmierzyć się z decyzją o przeprowadzeniu eutanazji. Dręczące opiekuna poczucie winy, może okazać się mniej dojmujące w wyniku rozróżnienia, że „eutanazja jest postanowieniem dotyczącym tego, jak zwierzę umrze, nie zaś tego, czy umrze” (Arden).
Rozmowa z bliskimi, rozumiejącymi sytuację
Wsparciem w przeżywaniu choroby i starości pupila mogą być też bliscy, jednak nie tylko ci, którzy dzielą z nami uczucia wobec niego. Rozmowa ze wspierającym znajomym lub innym opiekunem zwierząt może uświadomić nam, że nie jesteśmy sami, a sytuacja, w której się znaleźliśmy nie jest odosobniona. Pomocny może być też kontakt z osobami, które same przeżyły chorobę i stratę pupila.
Świadomość, że każdy ma prawo do żałoby
Żałoba po stracie zwierzęcia towarzyszącego niczym nie różni się od tej po stracie człowieka. Każdy trwający w procesie żałoby potrzebuje wsparcia innych, ponieważ żalu nie da się „przezwyciężyć” – można go tylko przyjąć. Pomóc może rozmowa lub przebywanie z innymi opiekunami zwierząt domowych, którzy doświadczyli śmierci zwierzęcia. Także przynależność do grupy wsparcia mogą być ważnymi sposobami na zaspokojenia tej potrzeby. Każdy z nas ma prawo do przeżywania żałoby na swój sposób.
Jeśli potrzebujesz wsparcia, dołącz: Grupa wsparcia “Łąki wspomnień” prowadzona przez Esthima
Wybór pochówku lub kremacji zwierzęcia
Zgodnie z prawem opiekun może pozostawić ciało zwierzęcia w zakładzie leczniczym, który przekazuje je odpowiedniemu zakładowi, pochować zwierzę na cmentarzu dla zwierząt lub przekazać ciało bezpośrednio do zakładu utylizacyjnego czy krematorium dla zwierząt. Warto przemyśleć wszystkie możliwości jeszcze przed śmiercią pupila. Dzięki temu unikniemy stresu związanego z podejmowaniem takiej decyzji.
Przeczytaj także: Godne ostatnie pożegnanie pupila
Jak poradzić sobie ze smutkiem i stratą po śmierci pupila?
Przeżywanie utraty bliskiej osoby czy zwierzęcia jest doświadczeniem uniwersalnym. Jednakże sposoby, w jakie tego doświadczamy i jak radzimy sobie z bólem, mogą się znacznie różnić. Psychoterapeuci uważają, że smutek w okresie żałoby nie jest problemem do rozwiązania, ale procesem, przez który należy przejść. Doświadczenie nagłej straty może być szczególnie traumatyczne. Dlatego warto odpowiednio wspierać osoby przeżywające żałobę oraz korzystać ze wsparcia oferowanego przez bliskich. W niektórych sytuacjach warto skorzystać także z pomocy psychologa.
Zwierzę to ważna część życia
„Minęły trzy miesiące, a ja wciąż powstrzymuję łzy, kiedy przypomina mi się śmierć mojego labradora, Zeny. Wraca do mnie przerażający obraz znalezienia jej leżącej na podłodze w kuchni (…). Miała prawie 13 lat, ale nic nie wskazywało na to, że była w złym stanie, kiedy ją opuściłam 20 minut wcześniej. (…)
Moje pierwsze doświadczenie ze śmiercią to utrata moich żółwi, Charliego i Tiny, kiedy miałam 6 lat. Od tego czasu straciłam przyjaciół, krewnych, inne psy, koty, konie. Kilkadziesiąt lat później śmierć Zeny dobitnie przypomniała mi, jak bolesny jest żal po stracie.
Nasze zwierzęta są częścią codziennej konstrukcji naszego życia w sposób, który obecny jest w niewielu relacjach międzyludzkich. Kiedy tracisz kogoś, kto jest blisko ciebie, coś w środku się zmienia.”
– Kerry Hannon, The New York Times
Zmierzenie się z perspektywą śmierci jest w naszym życiu nieuniknione. Niestety, nigdy nie jesteśmy w pełni przygotowani na to, że zabiera ona naszych bliskich. W tych trudnych chwilach warto zadać sobie pytanie, czy wolelibyśmy, aby nasza relacja ze zwierzęciem wcale nie istniała. Odpowiedź na nie może uświadomić nam jak cennym doświadczeniem jest możliwość dzielenia życia ze zwierzęciem. Świadomość, że kiedyś nadejdzie czas pożegnania, może pomóc nam w spędzeniu jak najlepiej ostatnich wspólnych chwil i pożegnaniu pupila w odpowiedni, pełen szacunku sposób.
Przeczytaj także: O najtrudniejszych chwilach dla opiekuna, gdy zwierzę odchodzi
Bibliografia (dostęp z dnia 21.03.2022):
- Kerry Hannon, How Losing a Pet Can Make You Stronger, The New York Times, 3.05.2021, online: https://www.nytimes.com/2021/05/03/health/pets-death-lessons-strength.html
- Kathleen A. Cooney, Lori R. Kogan, Summer L. Brooks, Coleen A. Ellis, Pet Owners’ Expectations for Pet End-of-Life Support and After-Death Body Care: Exploration and Practical Applications, Topics in Companion Animal Medicine, Volume 43, 2021, 100503, ISSN 1938-9736, https://doi.org/10.1016/j.tcam.2020.100503.
- Barnard-Nguyen, S., Breit, M., Anderson, K. A., & Nielsen, J. (2016). Pet Loss and Grief: Identifying At-risk Pet Owners during the Euthanasia Process. Anthrozoös, 29(3), 421-430. doi:10.1080/08927936.2016.1181362
- Kuśnierz, Krzysztof. (2016). Imperatyw opieki paliatywnej w medycynie weterynaryjnej. ETHICS IN PROGRESS. 7. 67-102. 10.14746/eip.2016.1.5.
- Guy Winch, Why We Need to Take Pet Loss Seriously, Scientific American, 22.05.2018; online: https://www.scientificamerican.com/article/why-we-need-to-take-pet-loss-seriously/
- Wojtkowiak J, Lind J, Smid GE. Ritual in Therapy for Prolonged Grief: A Scoping Review of Ritual Elements in Evidence-Informed Grief Interventions. Front Psychiatry. 2021 Feb 3;11:623835. doi: 10.3389/fpsyt.2020.623835
- Catherine Amiot, Brock Bastian, Pim Martens, People and Companion Animals: It Takes Two to Tango, BioScience, Volume 66, Issue 7, 01 July 2016, Pages 552–560, https://doi.org/10.1093/biosci/biw051
- Hebert, R. S., Prigerson, H. G., Schulz, R., & Arnold, R. M. (2006). Preparing caregivers for the death of a loved one: a theoretical framework and suggestions for future research. Journal of palliative medicine, 9(5), 1164-1171.
- Rémillard, L. W., Meehan, M. P., Kelton, D. F., & Coe, J. B. (2017). Exploring the Grief Experience Among Callers to a Pet Loss Support Hotline. Anthrozoös, 30(1), 149-161. doi:10.1080/08927936.2017.1270600
- Barnard-Nguyen, S., Breit, M., Anderson, K. A., & Nielsen, J. (2016). Pet Loss and Grief: Identifying At-risk Pet Owners during the Euthanasia Process. Anthrozoös, 29(3), 421-430. doi:10.1080/08927936.2016.1181362
- Coleen A. Ellis, Coping with the loss of a pet, Pet Loss and Grief, AVMA
- Kellie Scott, Emotionally preparing for the death of a pet, ABC, 18.08.2020
