Zwierzęta towarzyszące to często najlepsi przyjaciele i członkowie naszych rodzin. Tworzą z nami niepowtarzalne relacje i obdarzają nas bezinteresowną miłością. Kiedy tracimy ukochanego pupila, często nie możemy się z tym pogodzić. Proces żałoby po zwierzęciu nie różni się od żałoby po bliskich, a strata zwierzęcia może być doświadczeniem wyjątkowo obciążającym i wymagającym profesjonalnego wsparcia. W ramach Akademii Esthima tłumaczymy, dlaczego strata zwierzęcia jest tak bolesna.
Zwierzęcy przyjaciel
Wiele badań naukowych potwierdza, jak niezwykłe relacje tworzymy ze zwierzętami. Naukowcy wielokrotnie opisują korzyści wynikające z obecności czworonogów, takie jak zmniejszenie poczucia samotności i odczuwanego stresu, wspieranie w terapii depresji czy zwiększenie korzystnych dla zdrowia interakcji społecznych. Opiekując się zwierzętami nie sposób nie zauważyć, ile mogą dać nam radości i jak bardzo rozczulić. Decyzja o zaproszeniu czworonogów do swojego życia wiąże się z odpowiedzialnością, która daje nam możliwość nawiązania międzygatunkowej przyjaźni na lata.
Relacje ze zwierzętami
Zwierzęta coraz częściej postrzegane są jako członkowie naszych rodzin. Mimo tego, tworzone z nimi relacje wciąż bywają postrzegane jako gorsze od tych międzyludzkich. Przekonanie to szczególnie dotkliwe okazuje się w momencie straty czworonoga. Brak społecznej akceptacji przeżywania straty zwierzęcia może obarczyć osobę w procesie żałoby dodatkowymi trudnościami. Niezrozumienie istoty relacji z pupilem utrudnia funkcjonowanie systemu wsparcia dla osób pogrążonych w żałobie.
Chociaż relacje ze zwierzętami nie są prostym zastąpieniem relacji pomiędzy ludźmi, to emocje, które towarzyszą jakiejkolwiek stracie są podobne.
„Kiedy ktoś traci swoje zwierzę, może to być traumatyczne przeżycie, szczególnie przy silnej więzi i ze względu na ważną rolę, jaką ono odgrywało w życiu człowieka, a także na okoliczności śmierci” – podkreśla profesor Michelle Crossley, jedna z autorek badań opublikowanych na łamach „Human-Animal Interactions”. „Właściciele zwierząt, którzy doświadczają śmierci ukochanego zwierzęcia towarzyszącego, mogą odczuwać smutek i stratę, które są równoznaczne ze śmiercią człowieka” – dodaje Michelle Cleary z Uniwersytetu Tasmańskiego.
Strata zwierząt wielokrotnie staje się tematem badań naukowych. Naukowcy z Massachusetts General Hospital odkryli, że śmierć zwierzęcia może powodować u dzieci problemy ze zdrowiem psychicznym. Według nich taka strata często wywołuje w młodych ludziach „potężny i długo utrzymujący się żal”, a objawy depresyjne mogą utrzymywać się nawet przez trzy lata od odejścia psa, kota czy innego zwierzęcia towarzyszącego. Zrozumienie tego, jaką rolę w życiu ludzi odgrywają ich zwierzęta może być kluczowe dla społecznego uprawomocnienia żałoby po ich stracie.
Żałoba po zwierzęciu w Polsce
Pożegnanie zwierzęcia samo w sobie jest bolesne i przytłaczające, a przez brak zrozumienia otoczenia i osamotnienie w żałobie, trudne emocje zostają spotęgowane. Pogrążeni w żałobie opiekunowie zwierząt często wstydzą się swoich uczuć i nie zwracają się o pomoc.
Jak podaje portal Wamiz, 90% Polaków uważa, że strata psa lub kota boli równie mocno, co strata bliskiej osoby. Badania ankietowe przeprowadzone przez portal internetowy wykazały, że „żałoba towarzysząca odejściu zwierzęcia okazuje się dla Polaków bardzo intymnym doświadczeniem”, a większość opiekunów nie dzieli się swoim bólem publicznie. „Zaledwie 17,3% osób zdecydowało się na umieszczenie w internecie informacji o tym, że jego zwierzę odeszło. Okazujemy się pod tym względem najbardziej skryci w Europie, bo epitafia w social mediach publikuje co czwarty Francuz i co drugi Włoch lub Brytyjczyk” – głoszą wyniki badań.
Niechętnie o doświadczeniu straty zwierzęcia rozmawiamy też z innymi ludźmi. „Dla ponad 70% badanych Polaków taka rozmowa jest zbyt trudna. U 28% badanych, którzy mogą już bez większych trudności rozmawiać o śmierci pupila przeważają te osoby, które straciły go już dość dawno temu”.
Przeczytaj: Jak żyć po stracie zwierzęcia?
Strata zwierzęcego przyjaciela
Psycholog Guy Winch na łamach „Scientific American” przyznaje, że strata pupila pozostawia po sobie dotkliwą pustkę ze względu na obowiązki, które wiążą się z opieką nad zwierzakiem i wpływają na codzienny harmonogram dnia. „Ćwiczymy, spacerując z psem i spotykamy się z innymi opiekunami na wybiegach dla psów. Codziennie wstajemy wcześnie, aby nakarmić naszego kota (lub budzi nas sam, jeśli o tym zapomnimy). Utrata zwierzęcia zakłóca te rutyny. Koty, psy, konie i inne cenne zwierzęta domowe zapewniają towarzystwo, zmniejszają samotność i depresję oraz mogą łagodzić stany lękowe. Wspierają nasze dobre samopoczucie emocjonalne i nadają sens naszym działaniom. Dlatego też, oprócz bólu emocjonalnego, przez kilka dni i tygodni po śmierci naszego zwierzaka odczuwamy bezcelowość i czujemy się zagubieni” – dodaje.
Powstające między ludźmi konflikty dotyczące różnic światopoglądowych nie tworzą się między ludźmi i zwierzętami. Nawet jeśli zwierzę niszczy dywan czy kanapę, nie robi tego złośliwie, a przepraszające spojrzenie psich czy kocich oczu nie pozwala na odczuwanie wobec niego złości.
Opiekując się zwierzętami czujemy, że akceptują nas i kochają bezwarunkowo. Relacje z pupilami w literaturze naukowej opisuje się jako stabilne oraz pełne ciepła, czułości i lojalności. Nie ma w nich konkurencji, zazdrości czy wzajemnego osądzania. Jest za to wielokrotnie przywiązanie.
Bolesna strata zwierzęcia
Według badań im silniejsze przywiązanie do zwierzęcia, tym silniejsze doświadczenie bólu separacyjnego spowodowanego utratą pupila.
Zwierzęta pełnią ważną rolę szczególnie w przypadku osób o znikomych relacjach z innymi ludźmi. Strata zwierzęcia może stać się też bolesnym przypomnieniem o innych ważnych stratach, takich jak śmierć ludzkiego członka rodziny. Pupil może być ostatnim powiązaniem ze zmarłym bliskim, a emocje towarzyszące pożegnaniom mogą zostać skumulowane.
Badacze podkreślają, że eutanazja jest czynnikiem, który odróżnia śmierć zwierzęcia od śmierci człowieka. Większość opiekunów zwierząt, którzy poddali je eutanazji, doświadczyła ciężkiej żałoby w porównaniu z jedną czwartą właścicieli, którzy z eutanazją nie mieli do czynienia. Poczucie winy towarzyszące podejmowaniu tej trudnej decyzji pogłębia smutek w okresie żałoby po stracie pupila.
Brak społecznego przyzwolenia na przeżywanie żałoby po zwierzęciu wciąż wydaje się istotnym problemem. Po pożegnaniu pupila nie istnieje urlop zdrowotny, a od bliskich można usłyszeć „Pogódź się z tym, to tylko pies / kot”. Takie komentarze mogą zwiększać trudności w przeżywaniu straty.
Doktor Alan Wolfelt, jeden z amerykańskich edukatorów zajmujących się tematyką śmierci i żałoby, twierdzi, że opiekunowie zwierząt towarzyszących często bardzo dotkliwie odczuwają ich stratę, uznając, że więź, jaką stworzyli ze swoim zwierzakiem była jedną z najistotniejszych w ich życiu.
W czasopiśmie „BMC Psychiatry” opisano, że faktyczna utrata ukochanych zwierząt lub rozmyślanie o niej wywołuje w opiekunach zwierząt niepokój, ale jeśli uda im się pogodzić ze śmiercią, mogą wciąż odczuwać pozytywne emocje podczas wspominania pupili. W publikacji pojawia się też relacja jednej z osób, która doświadczyła straty: „Byłam bardzo przygnębiona śmiercią [zwierzęcia]. Kiedy jej stan się pogarszał, zabraliśmy ją na jakiś czas do domu i musiałam wziąć się wtedy w garść. […] Po jej śmierci doświadczyłam załamania i przez kilka tygodni lub dłużej samo myślenie o niej wywoływało we mnie płacz. Stopniowo doszłam do momentu, w którym zrozumiałam, że nadszedł jej czas. Życie, które miała i to, co mi dała, to wartości, do których zawsze mogę wrócić myślami. Zawsze sprawia mi to radość.”
Radzenie sobie ze stratą
Ludzka i zwierzęca strata bywają do siebie porównywane, a opłakiwanie zwierzęcia może być podobne do żałoby po stracie członka rodziny. Niektórzy opiekunowie doświadczają uczucia głębokiej samotności i izolacji, nie zdając sobie sprawy z tego, że trudne emocje są w tym okresie całkowicie normalne.
Nawet najbliższe nam osoby mogą nie rozumieć intensywnego uczucia smutku towarzyszącego stracie pupila. Warto poszukać wtedy kogoś, kto je dostrzega – chociażby w grupie wsparcia – czy odwiedzić psychologa, nie wstydząc się prosić o pomoc.
Przeczytaj: Jak upamiętnić ukochane zwierzę?
Dołącz: Grupa wsparcia dla osób po stracie zwierzęcia “Łąki Wspomnień”
Wdzięczność za relacje ze zwierzęciem
Zwierzęta to dla nas nie „tylko koty” czy „tylko psy”, ale ukochani członkowie naszych rodzin. Nadają naszym dniom rytm, wzbogacają naszą codzienność w aktywności i kontakty towarzyskie, wzbudzają wielokrotnie poczucie celu oraz pomagają przezwyciężać wszelkie przeciwności losu. Kiedy umierają, naturalne jest uczucie żalu, smutku i doświadczenie ciężaru straty.
Tak jak w przypadku opłakiwania straty przyjaciela lub członka rodziny, każda relacja ma swoje wyjątkowe cechy. Przywiązanie do zwierzęcia opiera się na zbudowanej z nim więzi, która z czasem się pogłębia, obejmując wyjątkową historię osobistą i rodzinną oraz częste i przewidywalne interakcje ze zwierzęciem. W przypadku niektórych osób strata pupila może wiązać się z niezdolnością do wykonywania codziennych obowiązków oraz z nieprzewidywalnym i nieokreślonym czasem powrotu do zdrowia.
Osoby, które w trakcie żałoby skupiają się na pielęgnowaniu wspomnień i upamiętnianiu zwierzęcia, wraz z upływem czasu częściej doświadczają poczucia uzdrowienia niż długotrwałej żałoby.
Choć doświadczenie straty jest nieuniknioną częścią opieki nad pupilem, istnieją sposoby radzenia sobie z bólem i pogodzenia ze smutkiem. W końcu, w odpowiednim czasie, wiąże się z akceptacją i odczuwaniem wdzięczności za wspólnie spędzone chwile. Najważniejsze to nie odbierać sobie i innym praw do przeżywania straty ukochanego towarzysza.
Bibliografia (dostęp z dnia 30.09.2023):
- Park HJ, Jeong G-C. Relationship between Attachment to Pet and Post-Traumatic Growth after Pet Loss: Mediated Moderating Effect of Cognitive Emotion Regulation Strategy through Separation Pain. Behavioral Sciences. 2022; 12(8):291. https://doi.org/10.3390/bs12080291
- Friedman E, Krause-Parello CA. Companion animals and human health: benefits, challenges, and the road ahead for human-animal interaction. Rev Sci Tech. 2018;37(1):71-82. doi:10.20506/rst.37.1.2741
- Brooks HL, Rushton K, Lovell K, et al. The power of support from companion animals for people living with mental health problems: a systematic review and narrative synthesis of the evidence. BMC Psychiatry. 2018;18(1):31. Published 2018 Feb 5. doi:10.1186/s12888-018-1613-2
- Ballantyne H. Using the human-animal bond to improve the health of pets and people. Vet Rec. 2021;189(3):122. doi:10.1002/vetr.811
- Reisbig AMJ, Hafen M Jr, Siqueira Drake AA, Girard D, Breunig ZB. Companion Animal Death. Omega (Westport). 2017;75(2):124-150. doi:10.1177/0030222815612607
- Huber, L. (2016). How Dogs Perceive and Understand Us. Current Directions in Psychological Science, 25(5), 339–344. https://doi.org/10.1177/0963721416656329
- Messam, LLM & Hart, LA. (2019). Persons Experiencing Prolonged Grief After the Loss of a Pet. In Clinician’s Guide to Treating Companion Animal Issues, 267-280.
- Sigal Zilcha-Mano, Mario Mikulincer, Phillip R. Shaver, An attachment perspective on human–pet relationships: Conceptualization and assessment of pet attachment orientations, Journal of Research in Personality, Volume 45, Issue 4, 2011, Pages 345-357, https://doi.org/10.1016/j.jrp.2011.04.001.
- Redmalm, D. (2015). Pet Grief: When is Non-Human Life Grievable? The Sociological Review, 63(1), 19–35. https://doi.org/10.1111/1467-954X.12226
- Gerald H. Gosse & Michael J. Barnes (1994) Human Grief Resulting from the Death of a Pet, Anthrozoös, 7:2, 103-112, DOI: 10.2752/089279394787001970
- Michelle Kay Crossley et al, Overcoming the social stigma of losing a pet: Considerations for counseling professionals, Human-Animal Interactions (2022). DOI: 10.1079/hai.2022.0022
- Wamiz.pl, 90% Polaków uważa, że strata psa lub kota boli równie mocno, co strata bliskiej osoby, 4.11.2019, online: https://wamiz.pl/aktualnosci/16540/90-polakow-uwaza-ze-strata-psa-lub-kota-boli-rownie-mocno-co-strata-bliskiej-osoby
- RSPCA, Pet bereavement, online: https://www.rspca.org.uk/adviceandwelfare/pets/bereavement
